Ný saga - 01.01.2001, Blaðsíða 68

Ragna Garðarsdóttir
Myndir 8 og 9.
Minnisvarðar sem
reistir hafa verið
til að minna á hei-
förina miklu gegn
gyðingum.
Efri myndin er frá
hinum illræmdu
búðum i Buchen-
wald en sú neðri
er frá Dachau.
tekur ekki einu sinni af skarið um hvort hann
hallist fremur að orðræðu Jiirgens Habermas
eða Ernsts Noltes, sem tókust á í sagnfræð-
ingadeilunni.22 Maier viðheldur óræðninni
fram til loka verksins, og fer það fyrir brjóst-
ið á Berghahn að fá ekki úr því skorið í hvaða
fylkingu hann skipi sér.23
Maier hefur margt gott til málanna að
leggja með nálgun sinni á breytilegum for-
sendum fyrir viðtöku samfélagsins á útrým-
ingu gyðinga, þótt margir séu eflaust tilbúnir
til að bendla hann við „póstmóderníska létt-
úð“ fyrir bragðið. Berghahn tekur fram að
sagnfræðingnum Richard J. Evans, sem gaf út
bók á svipuðum tíma24, sé mikið í mun um að
greina nálgun sína frá þeirri sem Maiers beit-
ir, og að hann telji þvert á hugmyndir Maiers
að til sé sannleiki í þessu máli. Evans ofbýður
framsetning Maiers á mælskufræði, útúrsnún-
ingum og margröddun „sannleikans“ og stimpl-
ar póstmódernismann sem siðlausan fyrir þá
sök.25 Póstmódernískar nálgunarleiðir er
erfitt að skilgreina, þótt ekki fari á milli mála
þegar þeim er beitt. Það sem skiptir máli í
þessu samhengi er það einkenni eitt, livað
sem við kjósum að kalla það, að gætt hefur
tilhneigingar til að hafna því að hægt sé að
stjórna umræðum með hugtökum eins og
„sannleika". Þessi stutta lýsing á framsetning-
armáta Maiers og viðtökunum sýnir svo ekki
verður um villst að enn og aftur snúast átökin
um það hver hafi aðgang að sannleikanum og
hver ekki.
Það sem endurspeglast í mörgum nýlegum
nálgunum á ofsóknir nasistatímabilsins á sviði
sagnfræðinnar, og fer fyrir brjóstið á Evans, er
að gengið er að því sem gefnu að engin lausn
sé fyrir hendi. Það verði aldrei útkljáð hversu
hjálpsamur almenningur hafi verið við útrým-
ingu á gyðingum og öðrum þegnum sam-
félagsins, né heldur hverju Hitler hafi sjálfur
komið til leiðar og hvaða áhrif stofnanir og
stjórnmálakerfi hafi haft á framvinduna. Ef
slík viðhorf ná yfirhöndinni myndast svigrúm
fyrir sífellt fleiri raddir og virðast mér reynd-
ar vera blikur á lofti um að slíkt sé um þessar
mundir að eiga sér stað og skapi í sjálfu sér
þann óróa sem er í samfélagslegri og sagn-
fræðilegri umræðu um afleiðingar nasista-
tímabilsins. Merking þessara atburða og vægi
vandans hefur og mun taka frekari breyting-
um með nýjum kynslóðum.
Tilvísanir
1 Manfred Stoffers og Alphons Silbermann, Auschwitz:
Nie davon gehört? Erinnern und Vergessen in Deutsch-
iand (Berlin, 2000). Silbermann er einn þeirra gyöinga
sem lifðu af helförina, og hefur róið öllum árum að því að
halda minningunni um fórnarlömbin á lofti. Hann lést í
mars árið 2000. Hann er þekktur á þýskri grundu og virt-
ur fyrir fræðistörf sín og framlög til þessara rannsókna.
Sjá t.d. Alphons Silbermann, Sind wir Antisemiten?
Ausmafl und Wirktmg eines sozialen Vorurteils in der
Bundesrepublik Deutschland (Köln, 1982) og Verwandl-
ungen: Eine Autobiogruphie (Berlin, 1989). Stoffers vinn-
ur könnun sína á gleymsku og minni gagnvart útrýmingu
gyðinga meira og minna á forsendum Silbermanns um að
meira beri á gleymsku en minni í þessum málum. Vanga-
veltur hins fyrrnefnda eru meö félagsfræðilegu sniði og
aðferðafræðin einnig, og byggir á viðtalskönnun á minni
Þjóðverja. Sjá um viðtöku á verki Stoffers og Silber-
manns í Þýskalandi á Netinu. Jan-Holger Kirsch,
http://hsozkult.geschichte.hu-berlin.de/rezensio/bu-
echcr/2000/kiia0200.htm. - Stefan Kanke, http://www.qn-
alitative-sozialforschung.de/Juni20.htm Berliner Mor-
genpost 2000. - http://www.berliner-morgenpost.de/cgi-
bin/e?u=/archiv2000/000217/lokalanzeiger sw/slorv-
.11888.html
2 Sjá upplýsingar um minnismerkið á Netinu, „Senatsver-
waltung fiir Wissenschaft, Forschung und Kultur in Berl-
in: Informationen zum Mahnmal fúr die ermordeten
Juden Europas", http://www.berlin.de/old/deutsch/poli-
tik/senwfk/kiilt/mahnmal/entwuerfe.
3 Hér mætti vissulega ræða þá réttmætu gagnrýni að aðrir
hópar eins og t.d. sígaunar hafi ekki síður verið hart
leiknir á nasistatímabilinu og örlaga þeirra beri að minn-
ast af sama krafti. Gagnrýni Reinharts Kosellecks á
minnismerkið tók til þessa og eru þau rök að mínu mati
einna sterkust. Sjá einnig Jeffrey Herf, „Legacies of
Divided Memory for German Debates about the
Holocaust in the 1990s‘‘, German Politics and Society.
Vol. 17. Nr. 3. (Hausl, 1999), bls. 28. Burlséð frá því hvort
nasistar ætluöu sér að útrýma gyðingum frá upphafi eða
hvort einhver þróun hafi leitt til þess, hlýt ég að taka mið
af því að þelta yfirgnæfandi einkenni á „nasisma“ situr
eftir í hugum eftirkomenda. Sjá samantekt Christophers
R. Brownings á þessum deilum, og í framhaldi af því
vangaveltur um hvernig beri að skilja orðræðu nasista.
Hann telur t.d. vera óljóst hvort „Madagaskar“ hafi ein-
faldlega verið hugsað sem samastaður fyrir gyðinga þar
sem þeir gætu tórað fjarri öllum þeim sem nasistar skil-
greindu sem „menn“ eða hvort það hafi þjónað sem tákn
fyrir endastöð sem lögð var að jöfnu við vísan dauða gyð-
inga. Christopher R. Browning, Nazi Poilicy, Jewish
Workers, German Killers (Cambridge, 2000), bls. 17.
4 Herf, „Legacies of Divided Memory“, bls. 30.
5 Christhard Hoffmann minnist á þennan ótta við að ná-
lægðin við það sem „raunverulega“ gerðist sé að tapast.
Hann leggur þó ekki út af því hvaða þýðingu sá ótti geti
haft fyrir umræðuna. Sjá, „The Dilemmas of Commem-
oration: lntroduction", German Politics uiul Society, Vol.
17. Nr. 3. (Haust, 1999), bls. 3-4.
6 Þessa hugmynd hef ég frá heimspekingnum Paul Ricoeur,
en hann telur fortíðarhnúta geta verið svo sára og erfiða
66