Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1987, Qupperneq 11

Hvernig geta börn lœrt stafsetningu?
9
fyrir kerfisbundnu sambandi hljóða og tákna og í 2.-4. bekk beita nem-
endur aðallega hljóðgreiningu, þ.e. þeir rita eftir framburði. Forsenda
þess að þeir tengi rétt hljóð við rétt tákn er að þeir greini málhljóðin
eðlilega og hafi sjálfir náð nokkuð góðum tökum á framburði og það
virðist yfirgnæfandi meirihluti hafa gert í upphafi skólagöngu (sbr. Ind-
riða Gíslason o.fl. 1986). Smám saman gera þeir sér grein fyrir að fleira
ræður rithætti en framburður, s.s. skyldleiki orða og uppruni og þeir átta
sig á að tilteknar venjur gilda um rithátt einstakra hljóða, t.d. ‘é’ fyrir
[je] og ‘g’ fyrir önnur hljóð en uppgómmælt óraddað lokhljóð [|].
Frá upphafi lestramáms beita böm hljóðkerfisreglum til að lesa úr
orðum sem þau hafa ekki séð (Barron o.fl. 1980). Þessar reglur mót-
ast fyrst og fremst af þeirri hljóðkerfisgreiningu sem felst í stafsetn-
ingunni sjálfri. Eftir því sem líður á skriftamám festast algeng orð og
orðmyndir í minni sem ritmyndir án tengsla við framburð en svo virð-
ist sem bömin beiti hljóðkerfisreglum fremur til að skrifa óþekkt orð.
Hljóðkerfisreglur bama eru að mestu leyti ómeðvitaðar og breytast með
auknum þroska þar til þau hafa náð valdi á stafsetningu.
í 3.-4. bekk grunnskóla er byrjað að kenna stafsetningu með regíum
og því haldið áfram upp f framhaldsskóla. Kennslan stefnir fyrst og
fremst að því að nemendur átti sig á skyldleika orða og orðmynda og
taki tillit til uppruna og framburðar á eldri málstigum. Þetta má orða
svo að nemandi tileinki sér rithefð tungunnar. Hvort sem nemandi til-
einkar sér þessa rithefð meðvitað með reglulærdómi eða ómeðvitað
verður ritun smám saman sjálfstæður tjáningarmáti án beinna tengsla
við framburð. Fullorðið fólk ritar að mestu umhugsunarlaust og styðst
fremur við sjón en heym í réttritun, enda eru þau atriði sem erfiðleikum
valda yfirleitt ekki greinanleg í framburði. Þá er orðaforði orðinn nokk-
uð traustur og samanburður við skyld orð verður til hjálpar án þess að
reglum sé meðvitað beitt.
2.0
Við drögum hér fram fimm þætti í þeirri röð sem við teljum að þeir
séu nemendum tiltækir við að setja stafina rétt og fjöllum sfðan nokkuð
um hvemig og í hvaða mæli þessir þættir nýtast nemendum.