Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1987, Page 67

Um hendingar í dróttkvœðum hætti
65
Ekki virðist það heldur fýsilegur kostur að gera ráð fyrir því að ein-
hver tóm eining á eftir sérhljóðinu myndi jafngildisflokk. Við höfum
séð að sá staður í atkvæðinu þar sem hendingamar eru skilgreindar er
breytilegur. í stuðlasetningunni er þó alltaf um að ræða sama atkvæð-
ishluta.
Það virðist því allt benda til þess að „tóma r ímið“ í hendingunum eigi
sér ekki neina eðlilega skýringu út frá mállegum aðstæðum. En þetta
mætti aftur túlka þannig að hendingamar séu ekki sjálfsprottnar upp úr
málkerfinu á sama hátt og stuðlasetningin. Skilgreiningin hér að ofan
(23) er líkari því að þar sé á ferðinni meðvituð regla búin til af skáldi,
frekai' en eitthvað sem þróast hefur ómeðvitað mann fram af manni.
5. Uppruni hendinganna
Hver var þá uppruni hendinganna? Hér hafa verið færðar að því
nokkrar líkur að reglumar um þær beri keim af „skrifborðsvinnu“, þær
séu búnar til að einhverri fyrimynd. En hver var þessi fyrirmynd? Ef
tiltekin líkindi eru með hendingum og stuðlasetningu, er þá ekki líklegt
að hendingamar hafi getað þróast í norrænum kveðskap sem eins konar
andhverfa stuðlasetningarinnar án nokkurra erlendra áhrifa? Má ekki
rekja þann mun sem fram kemur í skilgreiningu jafgildisflokka o.fl. til
þess, að annað á sér stað í niðurlagi atkvæðis en hitt í upphafi áhersluat-
kvæðis? Það að telja öll samhljóðin með í ríminu er einungis tilhneig-
ing, sem hugsanlegt er að hafi orðið að fastari reglu smám saman, og þar
með réttlætt athugasemd Snorra Sturlusonar þess efnis að öll samhljóð
á eftir sérhljóðinu hafi orðið að vera hin sömu. Það að ýmsir sérkenni-
legir hlutir í sambandi við hendingamar, eins og „tóma rímið“ virðast
ekki eiga sögulega skýringu sem byggir á mállögmálum mætti þá túlka
þannig að hendingamar séu eins konar stæling á stuðlasetningunni.
Hin kenningin um uppruna hendinganna er að sjálfsögðu sú, að þær
hafi verið fengnar að láni erlendis frá, og þá helst úr írsku. (Sbr. t.a.m.
Mackenzie 1981, Kristján Ámason 1981 og tilvitnanir þar.) í írskum
kveðskap er til bæði það sem kallað er á ensku consonance, þ.e. sam-
hljóðarím og internal rhyme, þ.e. innrím. Þetta tvennt er að sjálf-
sögðu ekki hið sama. Innrím er einfaldlega rím atkvæða inni í línu, en