Vera - 01.08.2002, Blaðsíða 48

vera
2000 stelpur, 400 strákar
í september 2001 voru konur
við Háskóla íslands:
11% prófessora
27% dósenta
51% lektora
43% fastráðinna stundakennara
61% nemenda.
Sagt hefur verið að það þurfi
2000 stelpur til þess að búa til
einn kvendoktor í raunvísindum
á meðan sambærileg tala fyrir
stráka er 400. Slíkar tölur hljóta
að vekja upp vangaveltur um það
hvers vegna aukin sókn kvenna í
nám við háskóla skilar sér ekki
þegar ofar í valdapýramídann
kemur. Nokkrar kenningar hafa
verið settar fram um orsakirnar.
Talað hefur verið um „þröskuld"
sem konur þurfi að komast yfir
snemma á ferlinum en eftir það
séu þeim allir vegir færir. Aðrir
segja hins vegar að konur reki sig
á „glerþak" þegar þær eru við það
að komast á toppinn og komist
því ekki lengra. Þá vilja surnir
meina að konur mæti hindrunum
á öllum stigum ferlisins og talað
hefur verið um „lekar pípur“, þ.e.
að konur heltist úr lestinni af
ýmsum ástæðum á leiðinni upp
valdastigann.
A námsstefnunni Hamhleypur
kynnti Þorgerður Þorvaldsdóttir
rannsókn sína á kynlegum vídd-
um í dómnefndarálitum HI, en
rannsóknin var unnin fyrir Jafn-
réttisnefnd Háskóla íslands.
Skoðað var hvort það væri kyn-
bundinn munur á umfjöllun um
karl- og kvenumsækjendur í dóm-
nefndarálitum Háskólans á árun-
um 1997 til 1999. Erlendar rann-
sóknir sýna að kynjað matsferli er
eitt af því sem hindrar konur inn-
an akademíunnar. Sænsk rann-
sókn sýndi til dæmis að þrjár
helstu breytur sem höfðu áhrif við
ráðningar voru rannsóknavirkni
umsækjandans, kunningjatengsl
og kyn. Konur fengu lakara mat
en karlar með sambærilegar rann-
sóknir og virkni.
Ein af meginniðurstöðum
rannsóknar Þorgerðar var að huga
þarf að jákvæðri mismunun karla
í stað þess að einblína á neikvæða
mismunun gagnvart konum.
fákvæð mismunun karla eða
karlabónus, getur lýst sér í ítar-
legri umfjöllun, jákvæðum at-
hugasemdum og því að reynt er
að sýna fram á styrk karlumsækj-
enda frekar en að draga fram veik-
leika þeirra. Konur þurfa að ganga
lengra til að sanna sig, litið er á
rannsóknir þeirra og verk gagn-
rýnni augum og algengara er að
umfjöllun um þær sé hlutlaus og
frekar skorin við nögl. Framlag
þeirra er þaggað, þ.e. verk þeirra
fá minni umfjöllun og gjarnan eru
notuð smættandi heiti eða frasar
til þess að draga úr vísindalegri
hæfni. Erlendar rannsóknir sýna
svipaða tilhneigingu.
Kynjuð umfjöllun einskorðast
þó ekki við líffræðilegt kyn heldur
getur hún birst sem tæki til að
hækka eða lækka fólk í áliti. Hæfar
konur voru karlgerðar en óhæfir
karlar kvengerðir. Onnur birtingar-
mynd kynjunar voru klisjur um
kvenleika og karlmennsku, til
dæmis umhyggju og alúð kvenna
eða hreysti og áræði karla. Til
dæmis var talað um að karlmaður
„glímdi við erfið verkefni" en kona
„hefði eitthvað á prjónunum".
Gjarnan var fjallað um
kvennarannsóknir eða kynja-
fræðilega nálgun sem mikilvæg
brautryðjendaverk en samtímis
sem þröngt og afmarkað jaðarsvið.
Munur var á því hvort kona eða
karl hafði gert kvennafræðilega
rannsókn. Hjá konum var oft talað
um slíkt sem þröngar jaðarrann-
sóknir en hjá körlum var það tal-
inn vottur um víðsýni og dirfsku.
Einn lykilþáttur í dómnefnd-
arálitum er áherslan á jafna og
stöðuga rannsóknarvirkni. Þar
virðast viðmiðin karllæg. Til að
ná árangri þurfa konur að lifa lífi
sínu eins og karlar. Barneignir og
sterk fjölskylduábyrgð eru frávik
sem í besta falli er tekið tillit til en
aldrei gengið út frá sem hinu eðli-
lega normi. Konur eru alla jafna
lengur að brjóta sér leið í topp-
stöður en ekki hefur verið sýnt
fram á beint samband milli barna-
fjölda og rannsóknarvirkni og
barnlausum konum vegnar ekki
endilega betur innan háskólasam-
félagsins.
Þarf kynjafræðilega
meðvitund og
pólitískan vilja
105 einstaklingar unnu að gerð á-
litanna og voru konur einungis 23
eða 22%. Þorgerður benti á að
hætt er við að dómnefndir sem
eingöngu eru skipaðar körlum séu
blindari á kynbundnar staðalí-
myndir um „eðlileg" kynhlut-
verk, þar sem lítið er gert úr hæfni
kvenna til vísindaiðkana. Ahrif
kunningjasamfélagsins undir-
strikar enn fremur mikilvægi
kynjahlutfalla í dómnefndum.
Fjölgun kvenna í dómnefndum
ein og sér er þó ekki nægjanleg.
Kynjafræðileg meðvitund og póli-
tískur vilji til að breyta ríkjandi
skipulagi og aðstöðu skiptir sköp-
um og skiptir þá ekki máli hvort
gerendurnir eru karlar eða konur.
Þorgerður benti einnig á að kynjað
matsferli er aðeins ein af þeim
hindrunum sem takast verður á
við svo að raunverulegt jafnrétti
ríki í vísindasamfélaginu. Aðrir
þættir eru til dæmis innherja-
tengsl, deilda- og skorarpólitík og
þjóðerni umsækjenda.
Að lokum sagði Þorgerður að
fjölgun kvenna í vísindum væri
ekki aðeins spurning um jafnrétti
heldur væri hún vísindunum
nauðsyn. „Það felst ákveðin sóun
í því að mennta konur í vísindum
en nýta svo ekki þekkingu þeirra
og hæfni. íslenskt þjóðfélag hefur
ekki efni á að fullnýta ekki þá fjár-
festingu og það afl sem er falið í
menntun og krafti kvenna.“
48