Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1931, Blaðsíða 71

ALÞÝÐUSKÁLDIÐ
53
ur niður og horfði á eftir þeim.
Hann var hinn hraustlegasti pilt-
ur og var fyrir löngu hættur að
gráta út af smávægilegu andstreymi
lífsins, en nú fanst honum eins og
þrengdi að um andardráttinn. Von-
döpur einmanatilfinning gagntók
hann. Honum virtist eins og hann
væri skilinn eftir í myrkrinu fyrir
utan, til væri einhver undursamleg
paradís, þar sem honum mundi
aldrei auðnast að stíga fæti sín-
um, mikið takmark, sem hin
ytri kjör hans hindruðu hann frá að
ná. Þessir piltar mundu fara í
skólann, þar sem þeir hefðu ekki
aðeins ótakmarkaðan aðgang að
bókum, heldur ættu einnig kost á
að njóta tilsagnar vitrustu manna
í landinu og lifa dásamlegu lífi á
meðal félaga sinna. Seinna mundu
þeir fara utan til náms, verða em-
bættismenn og ef til vill frægir rit-
höfundar og skáld. Ljóðið, sem
hann skildi ekki orð af, en þeir
sungu eins og móðurmál sitt,
hljómaði í eyrum hans. Honum
fanst hann alt í einu verða svo
aumur og einskismegandi. Kökk-
urinn, sem sezt hafði í hálsinn á
honum, óx og ætlaði að kæfa hann.
Loks fleygði hann sér á grúfu nið-
ur í lyngið og grét sáran. En í
þessum gráti vottaði ekki fyrir öf-
und eða andúð til þessara liam-
ingjusömu jafnaldra hans, sem
hann hafði nýlega séð. Hann var
aðeins sorgmæddur vegna þeirra
miskunnarlausu örlaga, sem virt-
ust banna honum alt það, er hann
þráði, og standa í vegi fyrir því, að
hann gæti nokkru sinni orðið að
nianni.
Faðir Stefáns Guðmundssonar,
Guðmundur Stefánsson, var blá-
fátækur bóndi, sem bjó þarna uppi
í skarðinu á litlu, afskektu heiðar-
býli, sem áður hafði verið sel frá
einum bænum niðri í dalnum. —
Hann var af góðu bergi brotinn í
báðar ættir, atorku- og dugnaðar-
fólki, sem þó skorti mjög hagsýni
til að safna veraldlegum fjármun-
um. Stefán var eini sonurinn. Hann
varð að vinna baki brotnu frá barn-
æsku, og var bæði duglegur og ið-
inn að liverju, sem hann gekk. En
einkum var hann þó hneigður fyrir
lestur og lærdóm. Móðir hans hafði
kent honum ungum að lesa, og hjá
móðurbróður sínum fékk hann
stafrofið til að læra að draga til
stafs. Þar með þraut tilsögnina.
Jafnvel niðri í aðalsveitinni var
ekki einn einasti alþýðuskóli. ÖIl
kensla fór fram á heimilunum. Og
aðeins þeir, sem hepnastir voru
komust inn á prestsheimili til lær-
ingar hjá prestinum. En undireins
og Stefán hafði lært að lesa, gleypti
hann í sig allar bækur, sem hann
komst höndum yfir. Veturinn er
minsti annatíminn á íslenzkum
sveitaheimilum. Jafnvel fátækustu
drengir geta þá fengið ærinn tíma
til lestrar. En á heimili Stefáns var
fátæktin svo mikil, að ekki voru til
nema algengustu guðsorðabækur.
Og hann las þær með ástundun.
Einn veturinn las liann alla biblí-
una þrisvar sinnum frá upphafi til
enda. Hinar miklu guðsorðabækur
frá 17. öld: Vídalíns-postillu og
Passíusálma Hallgríms Pétursson-
ar, las hann einnig mjög grand-
gæfilega.
En þetta nægði honum þó ekki.
Þegar hann var ekki meira en níu