Fréttablaðið - 01.12.2012, Blaðsíða 21

1. desember 2012 LAUGARDAGUR| SKOÐUN | 20
Ég vil þakka Teiti Guð-
mundssyni lækni kær-
lega fyrir mjög svo tíma-
bæra grein í Fréttablaðinu
6. nóvember sl. Hún lýsir
bæði framsýni og hug-
rekki. Ég tek heils hugar
undir það sem þar er sett
fram. Hversu mikilvægt
er ekki að nýta þekkingu,
mannafla og annan auð í
heilbrigðisþjónustu í nútíð
og framtíð og gæta í því
sambandi vel að vinnu-
umhverfinu. Heilbrigt
vinnuumhverfi er forsenda þess að
heilbrigðisstarfsmenn geti sinnt
störfum sínum af fagmennsku og
lágmarkað um leið alla sóun. Gæði
heilbrigðisþjónustu og vilji heil-
brigðisstarfsmanna til góðra verka
þar sem heill og öryggi sjúklinga er
í fyrirrúmi ættu ekki að vera bund-
in árferði. Í því er fagmennskan
fólgin. Fagleg og sönn vinnubrögð
eru nefnilega yfir pólitík og árferði
hafin.
Betri nýting
Ég gæti ekki verið meira sammála
varðandi aukna nýtingu tækninn-
ar í heilbrigðisþjónustu. Frá því á
10. áratug síðustu aldar, þegar ég
stundaði framhaldsnám í hjúkrun-
arfræði við University of Iowa, hef
ég leynt og ljóst leitað leiða til að
efla áhuga kollega og ráðamanna
á nýtingu tækninnar í heilbrigðis-
þjónustu. Iowa-fylkið í Bandaríkj-
unum og þar með talið University
of Iowa, voru leiðandi í fjarheil-
brigðisþjónustu og upplýsinga-
tækni á þeim tíma og voru meðal
frumkvöðla á því sviði í heiminum
og kynnti ég mér það sérstaklega
í mínu námi. Ég sá strax að þetta
væri eitthvað sem við Íslendingar
gætum svo vel nýtt okkur.
Með hjálp tækninnar sjúk-
dómsgreindu læknar sjúk-
linga í öðrum landshlutum,
sérfræðingar í hjúkrun á
háskólasjúkrahúsinu veittu
kollegum á hjúkrunar-
heimilum ráðgjöf, heima-
hjúkrun hringdi í lang-
veika sjúklinga þar sem
einnig var notuð gagnvirk
myndavél og veitti þeim
stuðning til að koma í veg
fyrir innlagnir á sjúkra-
hús, sálfræðingar veittu
meðferðir með fjarfundabúnaði og
þverfagleg teymi á háskólasjúkra-
húsinu funduðu með meðferðarað-
ilum á strjálbýlli stöðum s.s. lækn-
um, skólahjúkrunarfræðingum og
sérkennurum um fjarfundabúnað.
Í Iowa var talað um bætta þjón-
ustu og betri nýtingu þekkingar,
mannafla og fjármagns, svo ekki
sé talað um aukin þægindi fyrir
sjúklinga.
Lítið breyst
Mikið vatn hefur runnið til sjávar
frá tíma mínum í Iowa, en sorg-
lega lítið hefur breyst í heilbrigð-
isþjónustu á Íslandi hvað nýjungar
og nýtingu tækninnar varðar. En
vel má vera að nú séu runnir upp
nýir tímar – allt hefur jú sinn rétta
tíma. Ég vil að minnsta kosti trúa
á bjartari framtíð fyrir heilbrigðis-
þjónustu á Íslandi.
Árið 2004 gerði ég mér ferð til
þáverandi heilbrigðisráðherra
og til þáverandi landlæknis til að
kynna fyrir þeim niðurstöður rann-
sókna af aukinni nýtingu tækninn-
ar í heilbrigðisþjónustu og reynslu
annarra s.s. Breta og Bandaríkja-
manna. Afhenti ég þeim m.a. gögn
sem ég hafði tekið saman um nýt-
ingu tækninnar í heilbrigðisþjón-
ustu og lagði til að hafist yrði
handa um að koma á miðlægri
símaþjónustu sem ég kýs að kalla
fjarhjúkrun um síma. Þar væri eitt
símanúmer fyrir alla þar sem veitt
væri gagnreynd leiðsögn til lands-
manna. Slík þjónusta hefur reynst
vel hjá öðrum þjóðum þar sem hún
kemur í veg fyrir dýrari þjónustu
s.s. heimsóknir á bráðamóttökur,
þar er leiðbeint um rétt viðbrögð og
fólki beint á rétta staði, sem kemur
sér vel fyrir heilbrigðiskerfið ekki
síður en sjúklingana (sjá t.d. http://
www.nhsdirect.nhs.uk/).
Tími tækifæranna
Það er skemmst frá því að segja
að mér var vel tekið og máli mínu
sýndur áhugi en að öðru leyti held
ég að ekkert hafi verið aðhafst. En
árið 2004 var góðæri en nú árið
2012 er hart í ári, en slíku árferði
fylgja alltaf tækifæri. Nú er að
okkur þrengt og við þvinguð til
að endurskoða og endurskilgreina
margt í okkar lífi, þar með talið
ferla og verklag í heilbrigðisþjón-
ustu. Ég er sannfærð um að tími
tækifæranna í heilbrigðisþjónustu
er kominn, ekki síst í heilsugæslu.
Tökum höndum saman; heilbrigðis-
starfsmenn, ráðamenn og almenn-
ingur, og stöndum vörð um það
sem vel er gert og bætum það sem
styrkja þarf. Fjölgum sérfræðing-
um í hjúkrun, aukum þverfræðilega
samvinnu og nýtum tæknina betur.
Framtíð heilbrigðisþjónustu
Hvernig ætli standi á því
að sumir beita ofbeldi
en aðrir ekki? Við þess-
ari spurningu eru líklega
mörg svör og sitt sýnist
hverjum. Þegar Gummi
litli fæddist þá átti hann
margt ólært. Hann fædd-
ist með margvíslega eig-
inleika sem gerðu hann
hæfan til að lifa, en
umhverfið mótar einn-
ig getu hans og viðhorf
og hefur þannig áhrif á
hvernig Gummi hegðar
sér í framtíðinni.
Hvernig lærir Gummi
að hegða sér? Hvern-
ig lærir hann hvað má
og hvað má ekki gera?
Hvernig lærir Gummi að bar-
smíðar og svívirðingar eru hegð-
un sem er eðlileg eða hegðun sem
er óeðlileg?
Kenningin um félagslegt nám
leggur áherslu á að atferli og
hegðun fólks mótist af áreitum í
umhverfinu og því hvernig við-
brögð hegðunin fær. Hér eru það
fyrirmyndir á heimilum, í vina-
hópnum, úr sjónvarpinu, bíómynd-
um, fjölmiðlum og á internet-
inu sem skipa stóran sess. Þetta
þýðir að ef Gummi litli horfir á
og upplifir að foreldri hans lemur
t.d. hitt foreldrið eða hann sjálfan
vegna einhverra orða eða hegðun-
ar þá eru líkur til þess að Gummi
læri hegðunina og beiti henni
sjálfur síðar. Hann getur sem sé
lært að leysa vandamál í sam-
skiptum með ofbeldi, líkamlegu
eða andlegu. Hann getur lært að
ná sínu fram með ofbeldi.
Áhyggjuefni
Það er áhyggjuefni ef fyrirmynd-
ir barna og unglinga eru ofbeld-
ishetjur úr fjölmiðlum, bíómynd-
um og af internetinu. Enn verra
er þó ef fyrirmyndir ofbeldisins
eru í nærumhverfi barnanna, á
heimilinu eða í vinahópnum. Ef
framtíðin leiðir í ljós að
Gummi, sem ólst upp við
ofbeldi, er sjálfur ofbeld-
ishneigður eru honum þó
sem betur fer nokkrir
vegir færir.
Hann getur lært að
stjórna hegðun sinni,
beina neikvæðum tilfinn-
ingum og mótlæti í jákvæðan far-
veg. Tileinka sér jákvæðari skýr-
ingarstíl og nota orð – tala – í stað
þess að lemja. Það getur verið
erfitt að venja sig á nýja hegðun
ef það að nota hnefann er vana-
bundin hegðun við geðshrær-
ingu. En það er hægt að venja sig
á nýja hugsun og nýja hegðun. Það
er hægt að telja upp að hundrað
og ákveða svo hvernig bregðast
skuli við.
Ekki gefa röng skilaboð
Við uppeldi á börnum skipt-
ir miklu máli að ofbeldishegð-
un njóti ekki jákvæðrar athygli,
þannig að barn upplifi að hegð-
unin sé rétt. T.d. þegar krakkar
lenda í slagsmálum þá má uppal-
andinn ekki segja: Þú ert sko karl
í krapinu að ná þér niður á þessu
fífli! Það er mikilvægt að gefa
ekki röng skilaboð, styrkja ekki
ofbeldishegðun eða ofbeldistal
og byrja snemma að beita leiðandi
uppeldisháttum þar sem hvatning
og jákvæð styrking skipta miklu
máli.
Gott uppeldi getur stuðlað að
bættum samskiptum og fækkun
ofbeldisverka. Ofbeldi er lærð
hegðun.
Er ofbeldi
lærð hegðun?
HEILBRIGÐISMÁL
Helga
Bragadóttir
dósent og varadeild-
arforseti Hjúkrunar-
fræðideildar HÍ
➜ Ég vil að minnsta kosti
trúa á bjartari framtíð fyrir
heilbrigðisþjónustu á
Íslandi.
KYNBUNDIÐ
OFBELDI
Una María
Óskarsdóttir
forseti Kvenfélaga-
sambands Íslands,
BA-próf í uppeldis-
og menntunar-
fræðum og MA-próf
í lýðheilsuvísindum
➜ Það er áhyggjuefni
ef fyrirmyndir barna
og unglinga eru
ofbeldishetjur úr fjöl-
miðlum, bíómyndum
og af internetinu.
Íslendingar eru
nýjungagjarnir og forvitnir.
Sú tilhneiging að vilja prófa
eitthvað nýtt er algeng hér
á landi.“
Auknar kannabisreykingar fullorðinna út-
skýrðar af Helga Gunnlaugssyni, prófessor í
afb rotafræði.
„Sumir viðskiptavinir kaup-
hallarinnar virðast alltaf
jafn hissa þegar bent er á
augljósa hluti.“
Þrátt fyrir að allt hafi farið á hliðina vegna
viðtals hennar við Bloomberg sagðist Sigríður
Ingibjörg Ingadóttir ekki hafa sagt neitt um
stöðu Íbúðalánasjóðs sem ekki allir vissu.
UMMÆLI VIKUNNAR
ÞÚ GETUR GERT KRAFTAVERK Í DAG
Með hreinu vatni g efur þú betri heilsu, menntun og bjarta framtíð.
Þú getur hjálpað núna með því að
greiða valgreiðslu í heimabanka
Einnig:
frjálst framlag á framlag.is
gjafabréf á gjofsemgefur.is
907 2003 styrktarnúmer (2.500 kr.)
söfnunarreikningur:
0334-26-50886, kt. 450670-0499
GEFÐU GJÖF SEM
SKIPTIR MÁLI
PI
PA
R\
TB
W
A
-
SÍ
A
-
12
32
39
ORÐ VIKUNNAR
24.11.2012 ➜ 30.11.2012
„Allsherjarþingið er í dag
beðið um að gefa út fæðing-
arvottorð Palestínu.“
Mahmoud Abbas, forseti Palestínu, áður en
allsherjarþing Sameinuðu þjóðanna sam-
þykkti áheyrnaraðild Palestínu.