Fréttablaðið - 01.12.2012, Blaðsíða 49

1. desember 2012 LAUGARDAGUR| HELGIN | 48
ÁLFSNES 70 milljónir plastpoka falla til á ári hverju hér á landi. Langstærstur hluti þessara plastpoka fer í urðun með heimilisúrgangi. FRÉTTABLAÐIÐ/VALLI
hverju. Rafhlöður innihalda
spilliefni sem geta verið skað-
leg heilsu og umhverfi, en meðal
eitur efna sem finna má í raf-
hlöðum eru þungmálmarnir blý,
kvikasilfur og kadmíum. Sam-
kvæmt ársskýrslu Úrvinnslu-
sjóðs fyrir árið 2011 endurvinna
Íslendingar aðeins 28% af þeim
rafhlöðum og rafgeymum sem til
falla á ári hverju.
Stefna stjórnvalda í úrgangs-
málum byggir að miklu leyti á
reglugerðum ESB. Samkvæmt
nýrri reglugerð umhverfis- og
auðlindaráðherra sem er í sam-
ræmi við Evrópureglugerð skal
safna að minnsta kosti 25% af
öllum úrgangsrafhlöðum og raf-
geymum. Íslendingar hafa verið
rétt yfir þessum mörkum síðustu
tvö ár. Árið 2009 var hlutfallið
26% en var 28% árið 2010.
Samkvæmt Landsáætluninni er
gert ráð fyrir að hlutfall endur-
unninna rafhlaðna og rafgeyma
aukist á næstu árum. Frá sept-
emberlokum árið 2016 skal hlut-
fallið vera að lágmarki 45% en
vera komið upp í 65% árið 2020
og 85% árið 2024.
Þó svo að Íslendingar séu nú
þegar búnir að ná gildandi mark-
miðum ESB (25%) er um hugs-
unar vert hve lítið skilar sér í raun
til endurvinnslunnar. Þá má einn-
ig velta því fyrir sér hvort ekki
megi ná þeim markmiðum um
endurvinnslu fyrr en gert er ráð
fyrir í væntanlegri Landsáætlun.
Óskiljanleg markmið
„Markmiðin í drögum að Lands-
áætlun eru mjög lág,“ segir
Bjartmar Alexandersson, fram-
kvæmdastjóri Grænnar fram-
tíðar ehf. sem sérhæfir sig í
endur nýtingu á raftækjum. „Það
að við séum ánægð með minna en
30% endurheimtu á rafhlöðum er
auðvitað fáránlegt því það þýðir
að meira en 70% rafhlaðna lenda
í óflokkuðu rusli og spilliefnin
sem fylgja því eru gríðarleg.“
Þó svo að Íslendingar standi
framar en margar þjóðir þegar
kemur að endurvinnslu segir
Bjartmar að við séum langt á
eftir þjóðum sem við berum
okkur gjarnan saman við. „Þjóð-
verjar nálgast 94% endurnýtingu
á almennum úrgangi. Þá eru Hol-
lendingar að ná um 95% endur-
nýtingu.“
Bjartmar segir aðhald ís lensk-
ra yfirvalda vera lítið sem ekkert
þegar komi að aðstöðu og vinnslu
fyrirtækja í endurvinnslu. Fyrir-
tækin sjálf séu meira og minna
við stjórnvölinn og þar séu hagn-
aðarsjónarmiðin í forgrunni.
„Það eru þrír aðilar sem stjórna
þessum svokallaða ruslamarkaði;
Hringrás, Íslenska gámafélagið
og Gámaþjónustan. Ef þeir sam-
þykkja ekki eitthvað sem lýtur að
úrvinnslu raftækja og öðru slíku
verður það einfaldlega ekki að
veruleika,“ segir Bjartmar.
Rafhlöður fluttar út með raftækjum
Markmið Grænnar framtíðar er
að draga úr því magni rafeinda-
búnaðar sem endar á sorp haugum
landsins og stuðla að endurnýt-
ingu á slíkum búnaði í gegnum
innlenda samstarfsaðila. Það sem
safnast er svo flutt út til vottaðra
endurnýtingarfyrirtækja víða um
heim.
„Við fáum til okkar farsíma og
önnur tæki til að endurnýta og
oftar en ekki fylgja rafhlöðurnar
með tækjunum,“ segir Bjartmar.
„Á tímabili fengum við mikið af
fjarstýringum og voru rafhlöð-
urnar þá undantekningalaust enn
í tækjunum. Þetta gæti verið ein
ástæða þess að svo lítið endur-
heimtist af rafhlöðum.“
Bjartmar segir að hluti vanda-
málsins sé áhugaleysi, bæði hjá
almenningi og yfirvöldum. „Yfir-
völd nýta kraftana í annað, til
dæmis virkjanamál. Vandamálin
sem standa okkur nær gleymast.“
Til vitnis um áhugaleysið
segist Bjartmar hafa falast eftir
samstarfi við umhverfisyfir-
völd en þeirri fyrirspurn sé enn
ósvarað. Græn framtíð hefur í
millitíðinni gert samstarfssamn-
inga við ríkisstjórnir Færeyja og
Nýfundnalands.
Virkilegt vandamál
„Endurvinnsla á rafhlöðum
er virkilegt vandamál. Lang-
stærstur hluti þeirra endar
með venjulegu heimilissorpi,“
segir Jóhann Karl Sigurðs-
son, rekstrar stjóri spilliefna
hjá Hringrás, sem er eitt þeirra
fyrir tækja sem sjá um endur-
vinnslu á rafhlöðum. Jóhann
Karl segir að efla verði vitund
almennings og að ríki og sveitar-
félög verði að koma að því máli.
„Í umhverfismálum er fólk að
rífast um virkjanir en mætti
kannski líta sér nær,“ segir
Jóhann Karl, sem bendir á að
fyrirtækin í „ruslgeiranum“ hafi
sinnt kynningarmálum, til dæmis
í skólum. „Hvorki ríki né sveitar-
félög hafa hins vegar sýnt þessu
áhuga,“ segir Jóhann Karl.
Jóhann Karl segir að endur-
skoða þurfi flokkunarkerfi við
endurvinnslu hér á landi. Nú
séu nokkur fyrirtæki starfandi
á markaði sem hvert vinni eftir
sinni stefnu. „Umhverfisráðu-
neytið verður að taka af skarið
í þessum efnum og koma á sam-
ræmdu flokkunarkerfi,“ segir
Jóhann Karl.
Óásættanleg markmið
Svandís Svavarsdóttir umhverf-
is- og auðlindaráðherra segir
markmiðin um endurheimtu raf-
hlaðna sem fram koma í Lands-
áætluninni ekki ásættanleg.
„Að mínu mati er 28% söfnun
ekki ásættanleg, einkum með
hliðsjón af því að úrvinnslugjald
hefur verið lagt á rafhlöður
samkvæmt lögum. Þetta hlutfall
bendir til þess að úrvinnslu-
gjaldið hafi ekki náð nægi legum
árangri í þessum vöruflokki,
hvað sem veldur. Reynt var að
sporna við þessu lága hlutfalli
með því að hækka lágmarks-
söfnunarmarkmið í þrepum á
komandi árum. Farin var sú leið
að setja raunhæf markmið þótt
ákjósanlegra sé að ná þeim fyrr.
Setja á aukinn kraft í að vekja
athygli á þessum markmiðum og
ber Úrvinnslusjóður ábyrgð á að
þeim sé náð,“ segir Svandís.
Þegar Svandís er spurð hvort
ekki sé nauðsynlegt að fræða
almenning um endurvinnslu, þá
sérstaklega ef ná eigi tilteknum
markmiðum, segir hún það sjálf-
sagt.
„Sveitarfélög og einkafyrir-
tæki í meðhöndlun úrgangs
hafa í auknum mæli staðið fyrir
fræðslu sem hefur skilað sér
í aukinni meðvitund neytenda
um mikilvægi endurvinnslu
og þannig stuðlað að aukinni
flokkun úrgangs. Það liggur fyrir
að auka þarf fræðslu enn frekar
og ráðuneytið áformar að fela
Umhverfisstofnun það hlutverk
að einhverju leyti. Þá væri æski-
legt að ráðuneytið yki samstarf
við menntamálaráðuneytið til að
efla fræðslu um endurvinnslu í
skólakerfinu.“
Greinin er hluti af samstarfsverkefni Fréttablaðsins og nemenda
í meistaranámi í blaða- og fréttamennsku við félags- og mann-
vísindadeild Háskóla Íslands.
Umsjón: Svavar Hávarðsson, svavar@frettabladid.is
Höfundar: Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is
Sunna Stefánsdóttir, sus5@hi.is
Hvar er rafhlöður að finna?
➜ Samkvæmt áðurnefndri reglugerð um endurnýtingu rafhlaðna og raf-
geyma ber þeim sem selja og dreifa slíkum vörum „að taka við notuðum
rafhlöðum og rafgeymum á sölu- eða dreifingarstað gjaldfrjálst og tryggja
viðeigandi ráðstöfun“. Í Landsáætluninni koma fram væntingar til þess
að aukning verði í söfnun í þessum úrgangsflokki. Þó segir í drögunum
að „hálfu ári eftir gildistöku reglugerðarinnar er fátt sem bendir til að
ákvæðið sé komið til framkvæmda. Hér þarf að verða breyting á“.
➜ Framleiðendur og innflytjendur bera ábyrgð á þeim rafhlöðum og
rafgeymum sem framleiddir eru hér á landi eða fluttir inn. Þeir greiða svo-
kallað úrvinnslugjald sem rennur til Úrvinnslusjóðs en þar með má segja
að ábyrgðin færist frá þeim til sjóðsins. Gjaldið á að standa undir þeim
kostnaði sem til fellur við að endurvinna vörurnar en Úrvinnslu sjóður
semur við verktaka og flutningsaðila um framkvæmdina. Þær rafhlöður
sem eru endurnýttar eru flokkaðar hér á landi og sendar til Þýskalands,
Englands og Belgíu þar sem þær eru bræddar niður en úr rafhlöðunum
fæst sink og stál svo dæmi sé tekið.
➜ Í Landsáætluninni segir að „setja þarf aukinn kraft í söfnun til að ná
markmiðunum fyrir árin 2016, 2020 og 2024. Miðað við núverandi endur-
nýtingarhlutfall virðist augljóst að stór hluti færanlegra rafhlaðna og
rafgeyma endar í óflokkuðum úrgangi. Þar þarf að verða breyting á svo
sem með aukinni fræðslu til almennings og bættri aðstöðu til að skila af
sér rafhlöðum og rafgeymum í verslunum og í þar til gerð ílát á vinnu-
stöðum og heima við“.
Hvar liggur ábyrgðin?
➜ Árið 2016 skal hlutfall endurunninna rafhlaðna og rafgeyma vera að
lágmarki 45% en vera komið upp í 65% árið 2020 og 85% árið 2024.