Fréttablaðið - 01.12.2012, Síða 47

1. desember 2012 LAUGARDAGUR| HELGIN | 46
Þrátt fyrir að Íslend-ingar hafi náð umtals-verðum árangri við endurvinnslu úrgangs á síðustu árum stöndum við þeim þjóðum langt
að baki sem við berum okkur
gjarnan saman við. Þeir sem best
þekkja til vilja að fræðsla um
endurvinnslu og umhverfismál
verði stóraukin. Margt bendir
til að almenningur sinni endur-
vinnslu lítt nema þegar af henni
er beinn fjárhagslegur ávinn-
ingur.
500 plastpokar á mann á ári
Notkun einnota plastpoka hefur
aukist gríðarlega á síðustu ára-
tugum. Árið 2008 voru fram-
leiddar 3,4 milljónir tonna af
burðarpokum í Evrópu, en það
samsvarar þyngd tveggja millj-
óna fólksbíla, að því er segir á
heimasíðu Umhverfisstofnunar.
Hver einstaklingur innan Evr-
ópusambandsins notar því um
500 plastpoka að meðaltali á ári.
Umhverfisáhrif plastpokanna
eru mikil. Stærstur hluti þeirra
er urðaður með venjulegu heimil-
issorpi en töluvert magn sleppur
út í umhverfið með einum eða
öðrum hætti. Plastið brotn-
ar niður á mjög löngum tíma
en eyðist aldrei að fullu. Það
safnast saman í umhverfinu eins
og þekkt er á stórum svæðum í
Atlantshafi og Kyrrahafi þar sem
myndast hafa „eyjar“ úr plasti
sem fara stöðugt stækkandi.
Árlega drepst fjöldi landdýra,
sjófugla og sjávarspendýra vegna
plastmengunar og spilliefni geta
loðað við plastagnirnar sem ber-
ast inn í fæðukeðjuna þegar það
brotnar niður.
Áætlað er að um 70 milljónir
plastpoka falli til á ári hverju
hér á landi. Það eru um 1.120
tonn af plasti. Langstærstur hluti
þessara plastpoka fer í urðun
með öðrum heimilisúrgangi en
á urðunarstöðunum tekur niður-
brot pokanna nokkrar aldir, jafn-
vel hátt í þúsund ár. Töluvert af
pokum sleppur út í náttúruna og
velkist þar um í langan tíma og
getur haft mikil áhrif á líf ríkið.
Þetta kemur fram í drögum að
Landsáætlun um með höndlun
úrgangs 2013-2024 (Lands-
áætlun) sem nú er í vinnslu í
umhverfis- og auðlindaráðu-
neytinu.
Brugðist við vandanum
Mörg ríki eru þegar byrjuð
að bregðast við mengunar-
vandanum. Kínverjar hafa til að
mynda bannað ákveðna þyngd af
plastpokum, nokkur ríki í Banda-
ríkjunum hafa bannað eða lagt
á þá gjald og hjá Evrópusam-
bandinu (ESB), hvert Íslending-
ar sækja flestar sínar reglugerð-
ir í umhverfismálum, hefur verið
rætt um að banna alfarið notkun
á haldapokum í verslunum. Lík-
legra er þó talið að hag rænum
stjórntækjum verði beitt til
að draga úr pokanotkun. Í því
felst að bannað verði að afhenda
ókeypis plastpoka í verslunum,
sérstakt gjald verði síðan lagt
á þá og álögur svo hækkaðar í
áföngum. Samkvæmt Lands-
áætluninni tækju þessar aðgerðir
gildi í byrjun árs 2015.
Tapaðar auðlindir
„Plastpokar eru mikið vanda-
mál. Þeim fylgir ekki bara sóða-
skapur heldur glatast mikið af
auð lindum við að búa þá til,“
segir Stefán Gíslason umhverfis-
stjórnunarfræðingur hjá UMÍS
ehf. Environice. „Það þarf um
tvö kíló af olíu til að búa til eitt
kíló af plastpokum og eitt kíló
af plastpokum hefur álíka orku-
gildi og eitt kíló af olíu. Myndum
við henda svo miklu af olíu? Við
Heilu skýjakljúfarnir af rusli
Gríðarlegt magn af plastpokum og rafhlöðum er urðað með hefðbundnu heimilissorpi á hverju ári. Stjórnvöld eru sögð
skeytingarlaus um starfshætti endurvinnslufyrirtækja. Fræðsla um endurvinnslu og umhverfismál virðist lykilorð breytinga.
flytjum inn eldsneyti dýrum
dómum svo það er eitthvað mjög
vitlaust við þetta dæmi.“
Til að bregðast við þeim vanda-
málum sem fylgja plastpokunum
segir Stefán að besta leiðin sé
sennilega að skattleggja plast-
poka og banna að afhenda einnota
plastpoka án gjalds. Tekjurnar
væri síðan hægt að nota til að
hreinsa upp þá poka sem til falla.
„Plastpokarnir eru víðast hvar
seldir nú þegar en það hefur að ég
held ekki haft mikil áhrif á notk-
unina. Í gegnum skattlagningu er
hægt að stýra neyslunni eitthvað.
Kannski eru 15-20 krónur of lítið.
Fólk myndi hugsa sig tvisvar um
ef þeir væru dýrari.“
Horfa þarf framar í ferlið
Stefán segir erfitt að fá fólk til
að endurvinna pokana enda sé
enginn sérstakur hvati til þess
eins og kerfið er nú. Nauðsyn-
legt sé að horfa framar í ferlið
að hans mati; það er að draga
úr neyslunni og fræða fólk um
mikil vægi endurvinnslu.
„Fólk verður að átta sig á því
að plastpoki er ekki bara meng-
unarvandi framtíðar. Þegar
við fleygjum einum plastpoka
erum við að fleygja um tuttugu
grömmum af olíu. Ef við marg-
földum það með nokkrum tugum
milljóna plastpoka sem til falla á
hverju ári er þetta orðin ansi há
upphæð sem við höfum ekki efni
á að sóa,“ segir Stefán og bætir
við að mikil mengun fylgi einnig
olíuvinnslunni við framleiðslu
plastpokana. „Það þarf að leggja
meiri áherslu á að mennta fólk
svo það skilji allt ferlið og hvaða
þýðingu það hefur að fleygja
plastpokum. Pokarnir eru bara
ekki eitthvað sem fýkur burt og
næsti bæjarstarfsmaður tekur
upp og urðar.“
Urðunarhaugur á vindasömu svæði
Ragna Halldórsdóttir, deildar-
stjóri á umhverfis- og fræðslu-
sviði Sorpu, segist ekki líta á
plastpokana sem vandamál. Þeir
komi oftast á sorpvinnslustöðvar
með venjulegu heimilissorpi þar
sem þeir eru baggaðir og síðan
fluttir í Álfsnes til urðunar. Þar
hafi ekki orðið vart við mengun
af þeirra völdum þrátt fyrir að
þeir séu unnir úr olíu.
Ragna segir hins vegar að til
mikils sé að vinna við að minnka
notkun plastpoka. „Við þurfum
að ala upp betri umhverfisvitund
hjá neytendum. Það hefur ekki
verið lögð mikil áhersla á kynn-
ingar sem slíkar heldur frekar á
að flokka, skila og endurvinna.
Upphafspunkturinn er alltaf hjá
neytendum,“ segir Ragna.
Hún viðurkennir þó fúslega að
plastið fjúki stundum af svæðinu
og af þeim sökum þurfi að taka
tillit til veðurfars. „Álfsnesið er
vindasamt svæði og við þurfum
til dæmis að loka svæðinu í um
tuttugu daga á ári vegna veðurs.
Plastið getur fokið og borist
þannig út í umhverfið. Það er
vissulega vandamál.“
Milljónir rafhlaðna í ruslið
Íslendingar fleygja hátt í tveimur
milljónum rafhlaðna með hefð-
bundnu heimilisrusli á ári
➜ Ætla má að um 214 milljónum króna sé fleygt beint í ruslið á ári hverju í
formi skilagjaldsskyldra umbúða. Samkvæmt drögum að Landsáætlun um
meðhöndlun úrgangs fyrir árin 2013–2024 sem nú er í vinnslu hjá um-
hverfisráðuneytinu er um sextán milljónum áldósa, plast- og glerumbúða
hent með venjulegu heimilissorpi en ekki skilað í endurvinnslu.
➜ Samkvæmt niðurstöðu árlegra kannana Sorpu bs. á innihaldi heimilisúr-
gangs leynast um fimm milljónir skilagjaldsskyldra áldósa í óflokkuðum
heimilisúrgangi á höfuðborgarsvæðinu á ári hverju.
➜ Í drögum að Landsáætlun um meðhöndlun úrgangs segir að á landsvísu
megi áætla að um átta milljónum dósa á landinu öllu sé hent. Miðað við
að hver dós sé um fimmtán grömm að þyngd vega átta milljón dósir sam-
tals um 120 tonn.
➜ Helgi Lárusson, framkvæmdastjóri Endurvinnslunnar, efast um að tölurnar
sem nefndar eru í drögum að landsáætlun séu réttar enda flókið að finna
nákvæmar tölur. Hann telur að dósirnar sem falla til með venjulegu heim-
ilissorpi séu nær sex milljónum. Hann bendir jafnframt á að Íslendingar
standi mjög framarlega þegar komi að endurvinnslu á skilagjaldsskyldum
plast- og glerumbúðum.
Umbúðir fyrir 214 milljónir í ruslið
Leggjast gegn gjaldtöku
➜ Samtök atvinnulífsins, Samtök verslunar og þjónustu og Samtök iðnaðar-
ins leggjast gegn frekari gjaldtöku á plastpoka. Í sameiginlegri umsögn um
Landsáætlunina segir að ekki séu færð sannfærandi rök fyrir álagningunni
né hvernig gjaldinu verði ráðstafað. Verði hún samþykkt sé einfaldlega um
að ræða enn frekari álögur á verslun og þjónustu sem og á neytendur.
➜ Samtökin benda á hlutverk Pokasjóðs en í hann rennur gjald vegna
plastpoka. Hlutverk gjaldtökunnar sé að draga úr pokanotkun og um leið
sé sjóðurinn nýttur til að styrkja verkefni sem heyra undir almannaheill;
umhverfismál, menningarmál, listir, íþróttir og mannúðarmál. Samtökin
leggja til að starf Pokasjóðs verði eflt og benda á rannsókn Denkstatt
AG austurrískar sérfræðistofnunar sem árið 2009 rannsakaði afleiðingar
þess ef engar plastumbúðir væru nýttar á mörkuðum í Evrópu. „Helstu
niðurstöður voru meðal annars að án plasts myndi magn sorps 3,7 faldast
(370%), losun gróðurhúsalofttegunda aukast um 61% og orkunotkun
tengd plastefnunum á líftíma þeirra ykist um 57%. Því er mikilvægt að
horfa á áhrif plastefna á umhverfið heildrænt en ekki horfa eingöngu til
hugsanlegrar skammtímalausnar,“ segir í umsögninni.
2.000.000
fólksbílar.
Plastpokar
framleidd-
ir í Evrópu
vega jafn
mikið og
Þegar
15 senta
skattur var lagður á plastpoka á Írlandi
dróst notkun þeirra saman um
90%.
70.000.000
plastpoka falla til árlega á Íslandi eða
1.120 tonn.
Um 100 þúsund sjávardýr
finnast dauð á ári hverju
vegna plasts. Þá eru
ótalin þau dýr sem
ekki finnast.
2.156
með þeim plastpokum sem til falla á ári hverju á Íslandi væri hægt
að hylja 2.156 turna á Smáratorgi. Turninn er um 75 metra hár.
Um
1.000.000
sjófugla deyr á ári hverju vegna plasts.
100.000