Fréttatíminn - 13.12.2013, Blaðsíða 58

ÞINN STUÐNINGUR GERIR KRAFTAVERK
Aðgangur að hreinu vatni er ekki sjálfgefinn.
Hjálparstarf kirkjunnar gerir fólki kleift að byggja
brunna í Afríku – og þitt framlag skiptir sköpum.
Þú getur hjálpað núna með því að
greiða valgreiðslu í heimabanka.
EINNIG:
• Frjálst framlag á framlag.is
• Gjafabréf á g jofsemgefur.is
• Styrktarsími: 907 2003 (2.500 kr.)
• Söfnunarreikningur:
0334-26-50886, kt. 450670-0499
Gefðu gjöf sem skiptir máli
HREINT VATN
BJARGAR
MANNSLÍFUM
PI
PA
R
\
TB
W
A
•
SÍ
A

lætur leiða að því líkum að „Jó-
hannes hafi ekki endilega haft
Þjóðsögur Jóns Árnasonar fyrir
framan sig, þegar hann orti vís-
urnar, heldur farið eftir því, sem
hann lærði við móðurkné vestur í
Dölum.“
Jólin koma hafði ekki einungis
að geyma vísurnar um jólasvein-
ana heldur einnig Grýlukvæði,
vísurnar um Jólaköttinn og Jólin
koma; kvæðið sem hefst á ljóð-
línunni „Bráðum koma blessuð
jólin.“ Varð bókin brátt eins og
helgidómur á íslenskum heim-
ilum, dregin fram þegar líða tók
að jólum, lesin og skoðuð í krók og
kring. Má segja að Jóhannesi og
Tryggva hafi tekist öðrum fremur
að halda lífi í þessum vættum
meðal íslensku þjóðarinnar og
móta einnig hugmyndir hennar
um Grýlu, Leppalúða og Jólakött-
inn. Til marks um vinsældir þessa
gamla kvers sem enn er gefið út í
upprunalegri mynd hefur það verið
endurprentað 27 sinnum og trónar
á toppi bóksölulista yfir mest seldu
ljóðabækurnar enn þann dag í dag.
Myndir/Tryggvi Magnússon/
Landsbókasafn Íslands
Höfundarréttur mynda: Sigríður Egilsdóttir
Gluggagægir er sennilega skelfilegasti sveinninn og lítil hjörtu fyllast ótta þegar hann ber að garði.
Kertasníkir laumast þegar enginn sér til og nælir sér í kerti.
Hinn vestræni jólasveinn
Þessir íslensku sveinar eru gerólíkir þeim jólasveini sem ýmist á sér heimili á
norðurpól eða austur í Finnmörk, feitur og pattaralegur, góðlegur og gjafmildur,
í hárauðum jakka og brók, og hefur það hlutverk að færa börnum jólagjafir og
kemur þá jafnan niður um stromp húsa.
Uppruni þessa sveins er fjarri Íslandsströndum, við þurfum að fara alla leið til
Myra í Tyrklandi, en á fjórðu öld eftir kristsburð var þar uppi biskup að nafni
Nikulás sem þekktur var fyrir guðsótta, gjafmildi og hlýjan hug til fátækra.
Nikulás þessi var seinna meir tekinn í dýrlingatölu og er enn þann dag í dag
höfuðdýrlingur Amsterdam og Moskvuborgar.
Hollendingar héldu mikið upp á þennan dýrling, kölluðu hann Sinterklaas eða
Góða Kláus og innleiddu hann í jólahefðir sínar. Þar færir dýrlingurinn Nikulás,
klæddur biskupsskrúða, börnum og fátækum gjafir um jólahátíðina.
Tengsl Nikulásar við Amsterdam og Hollendinga bárust síðan til nýja heimsins
þar sem hollenskir innflytjendur í nýlendum Breta í Ameríku héldu áfram sínum
upptekna hætti við að halda jól.
Á síðari hluta átjándu aldar og fyrri hluta þeirrar nítjándu runnu síðan saman
siðir þeirra hollensku og bresku nýlendubúa sem bjuggu í borgum og þéttbýli
vestanhafs. Bretar höfðu sinn „Father Christmas“, góðlátlegan og hvítskeggj-
aðan öldung, skrýddan síðum grænum frakka með hvítum loðskinnsboðungum.
„Father Christmas“ er tákngervingur hins góða anda jólanna og kemur meðal
annars fram í hinni heimsfrægu sögu Charles Dickens: Jólasaga. Á nítjándu öld
fara þessir tveir góðlátlegu karlar að renna saman, Góði Kláus afklæðist nú
biskupsskrúðanum og birtist almenningi ýmist í grænni eða rauðri yfirhöfn með
hvítum loðskinnsboðungum, Sinterklaas er orðinn að Santa Claus.
Hreindýr frá Lapplandi
Undir lok nítjándu aldar voru flutt um fimm hundruð hreindýr frá Finnmörku
til Alaska ásamt nokkrum fjölda samískra fjölskyldna en
Samarnir áttu að kenna hinum innfæddu Inúítum að reka
hreindýrahjarðir og sjá um þær. Þetta framtak var að
undirlagi hins norsk-bandaríska Lomen fyrirtækis
sem ætlaði sér að breyta hrjóstrugum túndrum
Alaska í gróðavænlegt kjötfyrirtæki. Fyrirtækið
hóf gríðarmikla auglýsingaherferð um gjörvöll
Bandaríkin þar sem notaður er jólasveinn á
sleða sem dreginn er af hreindýrum og einn
Sami leiðir hvert hreindýr.
Goðsögnin varð til; jólaveinninn á sleða
dregnum af hreindýrum á leið frá norður-
pólnum. Samarnir hafa að öllum líkindum
breyst í þá skrautlegu álfa og hjálparkokka
jólasveinsins sem við þekkjum frá Hollywood.
Á fyrri hluta tuttugustu aldar nýtti Coca-
cola fyrirtækið sér þessa hugmynd í sínum
auglýsingum og hefur gert allar götur síðan.
Disney kvikmyndafyrirtækið tók þessa hug-
mynd einnig upp á arma sína og þessi tvö
fyrirtæki hafa líklega hvað mest mótað ímynd
hins vestræna jólasveins eins og við þekkjum
hann í dag.
58 jólasveinar Helgin 13.-15. desember 2013