Læknablaðið - 15.09.1998, Qupperneq 71

LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
685
jukust, ungbarnadauði minnkaði
verulega og almennt heilbrigði
jókst, en líklegast var um að ræða
samspil fjölmargra þátta og ógjöm-
ingur er að meta hlut hvers og eins.
4. Lawrence C. Medicine in the
Making of Modern Britain 1700-
1920. London, 1994: 10-2. Guð-
mundur Magnússon, „Yfirlit yfir
sögu sullaveikinnar á Islandi“, Ár-
bók Háskóla íslands 1912-1913.
Reykjavík, 1913: 14-5 (almennt 11-
18). Wulff HR, Rökvís sjúkdóms-
greining og meðferð: 59-60, 65,
133-35. Porter R. Doctor of
Society. Thomas Beddos and the
sick trade in late-enlightenment
England. London, 1992: 22.
5. Sveinn Pálsson, „Registr yfir ís-
lenzk Sjúkdómanöfn“, Rit Lær-
dómslistafélags IX. Kaupmanna-
höfn, 1789: 206. Annað dæmi sem
vert er að vekja athygli á er þekking
eða öllu heldur þekkingarleysi
lækna um og eftir aldamótin 1800 á
sullaveiki. Lýsingin á veikinni er til
staðar en ekki þekking á eðli hennar
og að sjálfsögðu ekki kunnátta til
lækninga, sjá nánar: Guðmundur
Magnússon, „Yfirlit yfir sögu sulla-
veikinnar á íslandi“: 15-8.
6. Rímbækur Þórðar eru: Enchiridion,
þad er Handbookarkorn (1671),
sem venjulega er nefnt Gíslarím
eftir Gísla biskupi, og Calendarium
Perpetuum Ævarandi Tijmatal,
Edur Rijm Iislendskt (1692), sem
nefnt er Þórðarrím. Sjá nánar, Jón
Ólafur ísberg, „Læknisfræði Þórðar
biskups“. Handrit, 1997.
7. Sjá nánar um skrif um læknisfræði
og heilbrigðismál í ritum Lærdóms-
listafélagsins: Ólafur Víðir Björns-
son, „Lærdómslistafélagið og rit
þess“: 104-10. Helgi Magnússon,
„Fræðafélög og bókaútgáfa“, Upp-
lýsingin á íslandi, 190-3. Umfjöllun
um læknisfræði var 13,1%, um nátt-
úrufræði 13,8% og um landbúnað
15,1%. Jón hafði áður (1769) skrif-
að um skyrbjúg: Den saa kaldede
Islandske Skjörbug, beskreven udi
en kort Afíiandling. Bókin un
gigtina heitir fullu nafni: Stutt
Agrip umm Icktsyke Edur Lida-
veike, Hvar inne hun er wtmaalud,
med fleirstum sijnum Tegundum;
þar i eru lögd Raad, hvörsu hun
verde hindrud og læknud. Lækn-
ingabók hans var gefin út af Sveini
Pálssyni og Jóni Thorsteinsen land-
lækni árið 1834 en handritið er
skrifað fyrir aldamótin 1800 og
hafði gengið manna á meðal í
mörgum eintökum. Einungis hluti
handritsins var gefinn út en allt
verkið er varðveitt á handritadeild
Landsbókasafns íslands - Háskóla-
bókasafni. Sjá nánar: Jón Ólafur
ísberg og Örn Hrafnkelsson, „Fyrst
skal maður byrja að telja tungl ...“,
vi-xxii, 16.
8. Til eru ýmis handrit með þessu
verki sem einnig er nefnt Praxis
Medica, t.d. Lbs. 1485a, 4to. Lbs.
2459, 4to. Lbs. 1522, 4to. ÍB 303,
4to og Lbs. 952, 4to en vísað verður
til þess enda er það mjög vel læsi-
legt, rithönd Gísla Konráðssonar.
Handritið er líklega þýðing úr ein-
hverju erlendu riti, sjá nánar, Jón
Ólafur ísberg, Örn Hrafnkelsson,
„Fyrst skal maður byrja að telja
tungl...“, 27-8. Til eru fjölmörg
önnur handrit með hendi Jóns
Magnússonar og hann skrifaði með-
al annars upp handritið af lækn-
ingabók Þorkels Amgrímssonar, sjá
nánar Vilmundur Jónsson, Lækn-
ingabók - Curationes - séra Þorkels
Arngrímssonar, 13-42. Minna má á
að Jón Magnússon var bróðir Árna
prófessors og handritasafnara og
tengdasonur Hildar systur Þorkels
Arngrímssonar.
9. Sveinn Pálsson, „Registr yfir ís-
lenzk Sjúkdómanöfn“, Rit Lær-
dómslistafélagsins IX-X. Kaup-
mannahöfn, 1789-1790: 177-230
og 1-60.
10. Jón Sveinsson, „Landfarsótt“ Rit
Lærdómslistafélagsins IV. Kaup-
mannahöfn, 1784: 49-96.
11. Hann segir að Bjami Pálsson hafi
byrjað að búa til registur meðan
hann var í háskóla en það sé nú
týnt. Registrið yfir íslensk fugla- og
fiskanöfn er eftir Olav Olavius og
birtist í 1. árg. tímaritsins.
12. Athugasemd Sveins: Sauwage telur
315, Linné 320 og Vogel 560 teg-
undir sjúkdómanna.
13. Athugasemd Sveins: konst-orð=
kúnstorð, þ.e. fagorð. Hér er um að
ræða góða dönskuslettu.
14. Jón Magnússon. Medicina Practica.
Hér er notað Lbs. 952,4to. Sjá nán-
ar tilvísun 8.
15. Sveinn Pálsson, „Registr yfir ís-
lenzk Sjúkdómanöfn“: 211, 9.b.
(fransós), 31-2, lO.b. (sárasótt).
16. Sjá nánar um syphilis/sárasótt hér á
landi á þessum tíma, Vilmundur
Jónsson, „Inngangur“ Læknar á
íslandi. Reykjavik, 1970: 19. Egg-
ert Ólafsson, Ferðabók Eggerts
Ólafssonar og Bjama Pálssonar, II.
Reykjavík, 1981: 217, § 884.
Skjalasafn landlæknis. A. Bréfabók
1. Til Cammers Colegium 19/2
1765. Sveinn Pálsson, Æfisaga
Bjarna Pálssonar. Akureyri, 1944:
46-7. Orðin fransós og siphilis
(syphilis) eru notuð jöfnum hönd-
um um sárasóttina.
17. Jónas Jónassen, Lækningabók.
Reykjavík, 1984: 138-9. Orðið
krabbamein kemur fyrst fram í
Latnesk-íslenskri orðabók Jóns
Árnasonar frá árinu 1738, sam-
kvæmt upplýsingum Orðabókar
Háskólans.
18. Jón Pétursson, Lækningabók fyrir
almúga. Kaupmannahöfn, 1834: 174.
19. Sveinn Pálsson, „Registr yfir ís-
lenzk Sjúkdómanöfn“: 190-1.
20. Jónas Jónassen, Lækningabók: 90-
3, 374-8. Sjá einnig Schleisner PA.
Island undersögt fra et lægeviden-
skabeligt Synspunkt. Kaupmanna-
höfn, 1849: 3. Jón Finsen, Iagtta-
gelser angaaende Sygdomsforhol-
dene i Island. Kaupmannahöfn,
1874: 58-60. Þar segir meðal ann-
ars: „altid ved svulne Kertler, navn-
lig paa Halsen, ofte ved forskellige
Huderuptioner, særlig paa Hoved
og Ansigt...“
21. Sveinn Pálsson, „Registr yfir ís-
lenzk Sjúkdómanöfn“: 9.b., 199-
200. Bóla er pustula, hydroæ,
fundamina en bólusótt febris vari-
ola. Jón Steffensen, „Bólusótt á
Islandi“ Menning og meinsemdir.
Reykjavík, 1975: 275-6.
22. Ingi Sigurðsson, „Upplýsingin og
áhrif hennar á íslandi“, Upplýsingin
á íslandi: 21, 27, 36.