Læknablaðið - 15.11.1998, Blaðsíða 67

LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
879
vökvanum rennt niður, sér-
staklega á ferðalögum og í úti-
legum. Sumar jurtir notaðar í
smyrsl og áburði við bólgum
og sárum. Þá venjulega soðn-
ar með ósaltri feiti, smjöri,
tólg eða annarri feiti er var
fyrir hendi hverju sinni. Eftir-
sóttur var um langt skeið svo-
nefndur Hólaplástur, fram-
leiddur á Hólum í Hjaltadal,
framleiddur úr jurtum og dýra-
feiti tilbúinn undir eftirliti
kunnáttumanna, með mestu
leynd.“
(Heimild: Karlmaður úr Skagafirði,
fæddur 1892 sem nam grasalækn-
ingar af afa sínum.)
„Væri um meiriháttar ígerð
og bólgu að ræða voru hafðir
heitir bakstrar, stundum spritt-
bakstur, þ.e. mjúk rýja eða
bómull vætt í spritti og lögð
undir heita baksturinn. Væri
ígerðin í fingri eða tá, var best
að sjóða ígerðina. Viðkom-
andi stóð þá eða sat við sjóð-
andi vatnspott og dýfði fingri í
vatnið við og við eftir því sem
hann treysti sér til, eða dýfði
rýju í vatnið og lagði á ígerð-
ina. Þetta dugði oft vel, enda
sagði maður einn sem alllengi
hafði verið með verk í fæti, og
leit út fyrir ígerð: „en svo sauð
ég andskotans löppina, djöful-
inn ráðalausan, og þá batnaði
mér.“ A hrein sár t.d. skurði,
var oft lagt lauf af óskornu
tóbaki, það hélt sárinu hreinu,
líka voru soðin smyrsl af vall-
humli og blandað ósöltu
smjöri, og græddu þau vel.
Hundafeiti þótti góð til að
nudda úr stirð liðamót og gigt-
arstaði, sama var um andar-
nefjulýsi. Við blóðnösum var
reynt að troða upp í nefið ull
t.d. en betra þó að láta kaldan
hlut, jám t.d. milli herðablað-
anna og hef ég góða reynslu af
því. Við slæmt mar var notað
Meðan læknar töldu líkamsvessana fjóra upphaf og endi allra sjúkdóma voru blóð-
tökutæki eins og þessi sem sjá niá í Nesstofu ákaflega mikilvæg.
blývatn, en minni háttar mar
var látið eiga sig. Ef maður
brenndist t.d. af heitu vatni og
ekki mjög svæsið var stráð
þvottasóda á blettinn, sódinn
er mjög kælandi og dugði
þetta oft vel á minniháttar
bruna, en læknis auðvitað leit-
að yrðu meiri slys. Á kalsár
voru notuð þau græðismyrsl
sem fyrir hendi voru. Slæm
útbrot, exem var oft læknað
með blásteinsvatni fremur
daufu, held ég, en ég man eftir
því að systir mín fékk slæmt
exem á fæturna og læknaðist
af því. Öllu harðsóttari var sú
lækning sem lögð var á föður-
systur mína sem var fædd um
1880. Hún var mjög illa hald-
in af exemi á annarri hend-
inni, neglur illa farnar og eng-
in ráð dugðu. Þá var gripið til
þess að tína mikið af jötunux-
um í stóran vettling sem hendi
hennar var svo stungið í og
bundið vel að, að ofan. Þenn-
an hrylling mátti hún þola
heila nótt, að mig minnir, en
exemið batnaði að fullu.
Vondar afrifur á höndum og
úlnliðum var kallaður saxi, þá
var skinnið hálftætt upp helst
af vosbúð og kulda, vallhum-
alssmyrsl voru góð á þess
háttar. Þegar naglaböndin efst
á hverri nögl rifnuðu upp af
sömu sökum hét það annögl
og fremst við nöglina kom oft
líka horn, en það var ill hörð
hornhúð kominn til af bleytu
og slæmri vinnu, því fylgdu
líka oft sprungur undir nögl-
ina, á þetta allt var best að
nota mjúk smyrsli, líka var
rjómi góður til þess. Heyrt hef
ég að kóngulóarvefur og húsa-
skúm - hégómi - væri látið
ofan í sár, en ekki hef ég séð
það. En fyrir allmörgum árum
- um 20 - sagði mér maður úr
Skagafirði að þar nyrðra hefði
maður skorist illa á hné. Sárið
hafðist mjög illa við og versn-
aði sífellt. Gömul kona þar á
bænum bauðst þá til að reyna
að lækna hann. Seildist hún
um rifu á þilinu hjá rúmi sínu
og tók þar úr veggjarholu heila
köku, grænmyglaða. Skóf svo
mygluna ofan í sárið, en fólk-
inu þótti líklegast að hún
dræpi manninn. En kerla var
hin rólegasta og gerði þetta
nokkrum sinnuin en mannin-
um bráðbatnaði."
Þessi síðasta frásögn er eftir
Kristrúnu Matthíasdóttur frá
Fossi í Hrunamannahreppi og
birt með góðfúslegu leyfi
hennar, en aðrir heimildar-
menn sem hér er haft eftir eru
látnir.