Sagnir - 01.04.1990, Page 51

Guðsótti og góðir siðir
hafi náð eyrum almennings og
bendir á að um 1840 hafi brjóstagjöf
ennþá verið sjaldgæf meðal alþýðu.
Samgöngur voru erfiðar og ef ár-
angur átti að nást við boðun upp-
eldis- og heilbrigðishugmynda
upplýsingarinnar þurfti aðstoð
prestastéttarinnar. íslenskt sveita-
samfélag var gjörólíkt því evrópska
samfélagi sem hugmyndirnar voru
sprottnar í, og ætla má að boðberar
skynseminnar hafi fremur höfðað
til yfirstéttarfólks heldur en fátækr-
ar bændaalþýðu. Uppeldi barna
fólst einkum í virkri þátttöku þeirra
í starfi fullorðinna, karla og kvenna,
og þótt Björn í Sauðlauksdal hafi
aðlagað hugmyndir sínar að ein-
hverju marki íslensku bændasamfé-
lagi, átti það ekki við um hugmynd-
ir hans um skýrt afmarkað uppeldi
drengja og stúlkna. Þótt dætur
heldri manna hér á landi sem er-
lendis hafi lært útsaum og blúndu-
gerð efa ég að margar konur úr
Tilvísanir
1 Alþingisbækur íslands XIII, Rv. 1973, 564,
567.
2 Lexikon der Padagogik III, Freiburg 1953, 385.
3 Lexikon der Piidagogik III, 383-4.
4 íslenzkt fombréfasafn X, Rv. 1911-21, 219.
5 Loftur Guttormsson: Bernska, ungdómur og
uppeldi á einveldisöld. Tilraunir til félagslegrar
og lýðfræðilegrar greiningar, Rv. 1983, 68.
6 Lovsamling for Island I, Kbh. 1853, 430.
7 Alþingisbækur íslands XIII, 567.
8 Loftur Guttormsson: Bernska, ungdómur,
. . 72-73.
9 Lexikon der Pádagogik III, 897-898.
10 Sigsgaard, Erik: Om börn og deres virkelig-
hed. Set i perioder over 300 aar, Kbh. 1982,
41-42.
11 íslandssaga, I-ö, Rv.1977, 120-121.
12 Alþingisbækur íslands XIII, 567.
13 Alþingisbækur íslands XIII, 563 og 566.
bændastétt hafi séð sér fært að
kenna dætrum sínum fínar hann-
yrðir eins og Björn virðist gera ráð
fyrir.32 Þá finnst mér ósennilegt að
konur hafi alfarið séð um uppeldi
og fræðslu barna innan 10 ára ald-
urs.33 A meðan feður störfuðu á
heimilinu hlýtur þáttur þeirra í
uppeldinu að mega teljast afger-
andi — einkum í uppeldi drengja.
Þeir munu vafalítið hafa fylgt feðr-
um sínum í vinnu eins og dætur
mæðrum sínum, og sennilega hefur
þáttur karla í bókfræðslunni verið
nokkuð afgerandi.
Skilin voru ekki skörp
Þannig hlýtur hagnýtt uppeldi
barna á hverjum tíma að hafa miðað
fyrst og fremst að því að gera þau
að fullgildum þátttakendum í lífs-
baráttunni til þess einfaldlega að
þau, og fjölskyldan, kæmust af.
Það hlýtur að vera meginmarkmið
14 Alþingisbækur íslands XIII, 566.
15 Alþingisbækur íslands XIII, 567.
16 Loftur Guttormsson: Bernska, ungdómur,
. . ., 79.
17 Alþingisbækur íslands XIII, 565-566.
18 Loftur Guttormsson: Bernska, ungdómur,
. . ., 92-95.
19 Ariés, Philippe: L'enfant et la vie familiale
sous l'Ancien Régime, Paris 1973, 7.
20 Loftur Guttormsson: Barnaeldi, ungbarna-
dauöi og viðkoma á íslandi 1750-1860." At-
höþi og orð. Afmælisrit helgað Matthíasi Jón-
assi/ni áttræðum, Sigurjón Björnsson sá um
útg. Rv. 1983, 149.
21 Rousseau, Jean-Jacques: Émile ou de
l'éducation, Paris 1961, 446.
22 Rousseau, Jean-Jacques: Émile ou de
l'educatioun, 15-17.
23 Loftur Guttormsson: Uppeldi á upplýsingar-
uppeldis á öllum tímum. Um and-
legt uppeldi var minna hugsað fyrst
í stað; hin erfiða lífsbarátta í frum-
stæðu landbúnaðarsamfélagi gaf
einfaldlega hvorki tilefni né veitti
svigrúm til þess. Andlegur þroski
fólst í því einu að þekkja guð og lifa
samkvæmt vilja hans. Öll áhersla
var á guðshugmyndinni en ekki
andlegum sérkennum og sérþörf-
um einstaklingsins. Þetta breyttist
smám saman þegar tíminn rann sitt
skeið frá lútherskum rétttrúnaði
gegnum píetismann og inn í upp-
lýsinguna. Þótt sameiginlegur
kjarni og hinn rauði þráður uppeld-
ishugmynda allra þriggja stefnanna
væri kristin trú og trúaruppeldi,
breyttust leiðirnar að markinu með
tímanum; smám saman urðu þær
mannúðlegri og miðuðust meira við
„barnseðlið". Skilin milli stefnanna
voru þó aldrei skörp í þessu efni,
heldur má segja að þær hafi smám
saman leitt hver af annarri.
öld. Um hugmyndir lærdómsmanna og hátt-
erni alþýðu, Rv. 1987, 6.
24 Loftur Guttormsson: Uppeldi á upplýsingar-
öld, 15.
25 Rit Björns Halldórssonar í Sauðlauksdal, Rv.
1983, 444.
26 Jón Pétursson: Lækninga-Bók fyrir ahnúga
yfirlesin, aukin og endurbætt af Jóni Þorsteins-
syni og Sveini Pálssyni, Kbh. 1834, 8-9.
27 Rit Björits Halldórssonar . . ., 436.
28 Rit Björns Halldórssonar . . ., 174.
29 Rit Björns Halldórssonar . . ., 436.
30 Loftur Guttormsson: Uppeldi á upplýsingar-
öld . . ., 29.
3 Loftur Guttormsson: Uppeldi á upplýsingar-
öld . . ., 32.
32 Rit Björns Halldórssonar . . ., 449.
33 Rit Björns Halldórssonar . . . 435.
SAGNIR 49