Sagnir - 01.06.2003, Page 9

Sagnir - 01.06.2003, Page 9
ÞEGAR KVIKMYNDIN KOMST A LEGG ♦ ♦ Aðstæður islenskrar kvikmyndagerðarfyrir 1978 ♦ ♦ Islendingar fóru fyrst að taka kvikmyndir í upphafi 20. aldar4, en það verður seint sagt að hér hafi verið um auðugan garð að gresja í þeim efnum ffamundir 8. áratuginn. Erlendur Sveinsson lýsti þessum tíma sem löngum formála „hinnar raunverulegu kvikmyndasögu“.5 Ekki er fullljóst hvenær hugtakið vor var fyrst notað til að lýsa gróskunni í íslenskri kvikmyndagerð en hugsanlega er það í háfleygri grein Ólafs M. Jóhannessonar um myndina Land og synir, sem birtist í Morgunblaðinu árið 1980: „Og nú er komið vor á íslandi, hvorki meira né minna en ný listgrein er að fæðast á íslandi."6 Það er því ljóst að árið 1980 var sú tilfinning farin að skila sér til íslenskra kvikmyndaáhorfenda að nýir tímar væru í vændum. Framfarir í íslenskri kvikmyndagerð má rekja til tilkomu Sjónvarpsins árið 1966, en þar öðluðust ýmsir kvikmyndagerðarmenn sína fýrstu reynslu í „bransanum“.7 Fljótlega hófst Sjónvarpið handa við gerð sjónvarpsleikrita þar sem unnið var eftir heldur frumstæðum skilyrðum og taka þurfti verkin upp í heild sinni í einni töku. I byijun 8. áratugarins var byrjað að taka upp leikrit utan myndvers. Nokkuð var um gerð heimildarmynda en þeir sem létu helst að sér kveða í sjálfstæðri kvikmyndagerð voru Þorgeir Þorgeirson og Reynir Oddsson. Vísir að stétt kvikmyndagerðarmanna tók að myndast um miðjan 8. áratuginn þegar hópur fólks sem hafði farið utan til þess að læra kvikmyndagerð snéri aftur heim og má þar helsta nefna Ágúst Guðmundsson, Hrafn Gunnlaugsson, Þorstein Jónsson og Þráin Bertelsson.8 Sumir hinna faglærðu hófu störf hjá Sjónvarpinu. Það eitt að hópur fólks hafi verið tilbúinn að halda í fjár- og tímafrek nám erlendis með það að markrmði að geta starfað við fagið hérlendis, speglar vissulega þann uppgang sem var að gera vart við sig í íslenskum kvikmyndaiðnaði. Um hríð höfðu kvikmyndagerðarmenn, sem og áhugamenn um kvikmyndir, þrýst á stjórnvöld að kvikmyndin nyti sömu viðurkenningar og aðrar listir og sambærilegra styrkveitinga. I þeim efnum náðist árangur árið 1972 þegar Menningarsjóður hóf að veita styrki í litlum mæli til kvikmyndagerðarmanna. Sá styrkur svaraði þó ekki til nema um það bil tíunda hluta af kostnaði við gerð heimildarmyndar.9 Þegar aðsóknartölur kvikmyndahúsa á tímabilinu eru kannaðar kemur í ljós að bíóáhugi landsmanna var mikill; á árunum 1976-1980 var fjöldi íslendinga 220.918 - 229.187.10 Á sama timabili fóru 2.382.200 íslendingar í bíó á ári hveiju.11 Hér var því fijór jarðvegur fýrir bíómenningu sem stjórnvöld lögðu litla rækt við. Árið 1978 dregur til tíðinda. Fyrst skal nefna að þá er Kvikmyndahátíð Reykjavíkur haldin í fýrsta skipti, en hún var haldin á vegum Listahátíðar þar sem mönnum fannst árið áður að „kvikmyndinni væri ekki sýndur sá sómi sem skyldi af ráðamönnum í listalífi né á öðrum vettvangi“.12 Auk þess lá fýrir vilyrði Vilhjálms Hjálmarssonar, menntamálaráðherra, þess efnis að fljótlega yrði stofnun sérstaks kvikmyndasjóðs leidd í lög.13 Það er þó ljóst af orðum blaðamanns Morgunblaðsins 1 tilefni setningar hátíðarinnar að slíkum loforðum var tekið með fýrirvara: „Og flestir töluðu jú fjálglega um lítið sem ekki neitt rétt eins og venja er undir kringumstæðum sem þessum. Menntamálaráðherra lofaði jú (eða svona allt að því) auknum ríkisstyrk til handa kvikmyndagerðannönnum."14 Kvikmyndahátíðin stóð yfir í tíu daga en alls sáu rúmlega tuttugu þúsund manns þær þijátíu myndir sem sýndar voru, þar af átta íslenskar. Efnt var til keppni milli íslensku myndanna og í dómnefnd sat meðal annars þýski leikstjórinn Wim Wenders en hann reyndist hvalreki á fjörur íslenskra kvikmyndagerðarmanna. I orðsendingu frá honum sem birtist í dagblöðum hérlendis, hvatti hann íslensk stjórnvöld og alla þá sem ítök höfðu, að íhuga alla möguleika til samvinnu milli sjónvarps, innlendrar kvikmyndagerðar og aðstoðar ríkisins. Ennfremur tók hann fram að „jafnvel í Þýzkalandi er það hið sameinaða átak sem hefur gert tilveru og vöxt hinnar nýju þýzku kvikmyndagerðar mögulega."15 Kvikmyndahátíðin 1978 er ekki aðeins merkileg að því leyti að hún var sú fýrsta sinnar tegundar á Islandi, heldur einnig fýrir það að á henni sást berlega að mikill áhugi var fýrir listrænni kvikmyndagerð hérlendis. Aukinheldur má nefna að á hátíðinni voru þremur ungum kvikmyndagerðarmönnum veitt verðlaun, en þeir áttu það allir sameiginlegt að vera af nýrri kynslóð menntaðra kvikmyndagerðarmanna, og allir gerðu þeir kvikmynd í fullri lengd eftir að hafa fengið framlag frá Kvikmyndasjóði á næstu árum. Ágústi Guðmundssyni var á hátíðinni úthlutaður styrkur úr Menningarsjóði, sem veittur var í síðasta sinn við þetta tilefni, fýrir handrit sitt að stuttmyndinni Lítilli þúfu (hún vann til fýrstu verðlauna á kvikmyndahátíðinni árið eftir).16 Annað sætið í keppninni hreppti Hrafn Gunnlaugsson fýrir mynd sína, Lilju, byggða á samnefndri smásögu Halldórs Laxness. Fyrstu verðlaun hlaut Þorsteinn Jónsson fýrir heimildarmyndina Bónda. Tilkoma Ágústs, Hrafns og Þorsteins ber þess vitni að líf var að færast í kvikmyndageirann íslenska en það var þó veikburða enn, til dæmis nefndi Wim Wenders það í áðurnefndri orðsendingu sinni að sér þætti aðeins þijár af íslensku myndunum átta boðlegar.17 Það verður þó ekki ffamhjá því horft að tilkoma fólks eins og verðlaunahafanna þriggja var boðberi nýrra tíma; ekki var langt um liðið síðan menn sem fóru til útlanda til að læra kvikmyndagerð þóttu „ekki hafa nægilega trausta jarðtengingu“.18 Nú voru aðrir tímar og kvikmyndalistinni óx ásmegin; aðeins átti eftir að reka smiðshöggið á þróunina, það er að segja að hefja reglulega framleiðslu á kvikmyndum. ♦ ♦ Stofnun Kvikmyndasjóðs íslands ♦ ♦ Þótt Kvikmyndasjóður Islands hafi ekki verið stofnaður með lögunr fýrr en árið 1978 hafði málið verið í deiglunni á Alþingi síðan um miðjan 8. áratuginn. Fyrir þann tíma hafði áhugi stjómmálamanna fremur verið í orði en á borði. Reynir Oddsson sagði í því samhengi að ráðamenn væm „hlynntir kvikmyndum ... en þá vantar trúna á kvikmyndagerðarmenn. “19 Anð 1975 var loks lagt fram frumvarp þess efnis að stofna skyldi sérstakan kvikmyndasjóð og kvikmyndasafn.20 Ragnar Arnalds, þingmaður Alþýðubandalagsins sem þá var í stjórnarandstöðu, samdi frumvarpið og flutti en fékk þijá meðflutningsmenn úr hinum þingflokkunum. Kjami ffumvarpsins var sá að stofna skyldi kvikmyndasjóð sem hefði það hlutverk að styrkja íslenska kvikmyndagerð með beinum fjárstyrkjum, lánum, ábyrgðum og verðlaunum. Lán og ábyrgðir til höfunda áttu að nema allt að 80% af SAGNIR 7

x

Sagnir

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.