Sagnir - 01.06.2003, Blaðsíða 18

ógn taldist einnig
steðja að íslensku
þjóðinni, það er
siðferðileg hnignun
hennar sem og
aukið lauslæti og
kynsjúkdómar.27
Löggjöf um fóst-
ureyðingar og getn-
aðarvamir var því
beinlínis ætlað að
stjórna kynlífi fólks
upp að einhverju
marki. Þama
skarast vemlega
hin hefðbundnu
skil hins opinbera
og einkalífsins.
Löggjafinn var
kominn alla leið upp í hjónarúm landsmanna og var það
greinilegt að þessi skörun létti þingmönnum ekki lífið.
♦ ♦ Lögiti 1938 ♦ ♦
A 52. löggjafarþingi Islands árið 1937 varlagt fram fmmvarp
til laga um að heimila í viðeigandi tilfellum aðgerðir á fólki
er koma í veg fynr að það auki kyn sitt.28 Meginmarkmið
þessarar lagasetningar var að fastsetja hvemig koma ætti í
veg fýrir að óæskilegir einstaklingar ykju kyn sitt, með
ófijósemisaðgerðum, vönunum eða fóstureyðingum.
Gild rök skyldu borin upp fyrir óæskilegum eiginleikum
einstaklinganna.29 Hér verða ekki athugaðar þær
hugmyndir sem Islendingar höfðu um það hveijir teldust
hæfir foreldar og hverjir ekki. Því hefur verið haldið fram
að þetta lagafrumvarp sé angi af stærri hugmyndastefnu sem
oft hefur verið nefnd mannkynbótastefna, en viss partur
hennar þróaðist að hluta af hinum þýska nasisma. Unnur
B. Karlsdóttir fjallar meðal annars um þessi lög í bók sinni
Mannkynbœtur út ffá þeirri hugsun að hægt sé að rækta
mannkynið til hins betra með takmörkunum bameigna
við hina „æskilegu".30
Sá hluti laganna sem fjallaði um fóstureyðingar
breytti lögunum frá 1935 þannig að tillit var tekið til heilsu
fóstursins, en fyrri lögin tóku aðeins til heilsu móðurinnar.
Ef líkur voru taldar á að fóstrið bæri í sér erfðagalla sem
fæli í sér líkamlega eða andlega fötlun, einnig alvarlega
sjúkdóma, var heimilt að eyða því. Þessar ástæður era
sambærilegar þeim ástæðum sem þóttu nógu alvarlegar
til að framkvæma mætti ófijósemisaðgerðir á fólki. Einnig
var nú gert ráð fyrir að heimila mætti fóstureyðingu ef
getnaður hefði orðið við nauðgun. Sú heimild var að vísu
mjög þröng. 3. grein b hljóðar svo:
Fóstureyðingu skal því aðeins leyfa ... að
viðkomandi hafi orðið þunguð við nauðgun,
er hún hafi kært fyrir réttvísinni þegar í stað,
enda hafi sökunautur verið fundinn sekur um
brotið fýrir dómi, og er dómur undirréttar
fullnægjandi í því efni.31
Þetta ákvæði hefur verið harla lítils virði því að þá, eins og nú,
er aðeins örlítið hlutfall af nauðgunum kært og enn færri enda
með dómi.32 Vilmundur skýrði þröng ákvæði laganna svo að
nauðsyn væri að fýrirbyggja að konur nýttu sér þau sem glufu í
löggjöfinni. Nú á tímurn myndu röksemdir hans vera harðlega
gagnrýndar, en hann gerði lítið úr nauðgunum og taldi að konur
gerðu allt of mikið úr þeim. Hann sagði svo í greinargerð sinni
með frumvarpinu:
Erlendar konur hafa haft uppi mjög háværar
kröfur um þetta, enda er fatt hægt að hugsa sér
ómannúðlegra en að skylda konu til að fæða manni
bam undir slíkum kringumstæðum. Annað mál er
það, að varla mun þetta hafa mikla praktíska þýðingu
og er auk þess bundið töluverðum erfiðleikum í
framkvæmdinni. Fyrst er þess að gæta, að eiginlegar
nauðganir mun vera ffemur fátíðar og miklu fatíðari
en konur vilja oft vera láta, eftir að komið er í
nokkurt óefni. ... Nú er háttur kvenna sá, að þær
geta tíðast vísað til nokkurrar tregðu af sinni hálfu í
hinum nánari viðskiptum sínum við hið styrkara kyn
... Hinsvegar er erfitt að ganga með öllu fram hjá
atriði eins og þessu, þegar lög eru sett um nálæg efni,
enda getur eitt einasta tilfelli af þessu tagi verið svo
himinhrópandi, að það réttlæti að öðm leyti jafnvel
allhæpna lagasetningu.33
Litlar sem engar umræður urðu á Alþingi um þetta frumvarp
þegar það var lagt fram og var það samþykkt þann 2. desember
1937 með örlitlum orðalagsbreytingum frá upphaflegri gerð
frumvarpsins.34
♦ ♦ Lögiti 1975 ♦ ♦
Þann 9. maí 1975 vora afgreidd frá efri deild Alþingis lög
um ráðgjöf og fræðslu varðandi kynlíf og bameignir og um
fóstureyðingar og ófijósemisaðgerðir og urðu þau tilefni mikilla
umræðna, bæði á þingi sem og í samfélaginu almennt.35 Hér á
eftir mun ég greina orðræðu þingmanna og skipta henni í fjögur
meginsvið:
♦ Móðurhlutverkið. Hvemig hugmyndir um það birtast í
málflutningi þingmanna.
♦ Ajleiðingar fóstureyðinga. Ymsar mismunandi hugmyndir
em um skaðsemi eða nauðsyn þess fýrir konu sem einstakling
að gangast undir fóstureyðingu. Einnig er farið inn á afleiðingar
fijálslyndrar fóstureyðingarlöggjafar fýrir þjóðfélagið.
* Rétturinn til lífs. Þrátt fýrir hve fimlega flestir þingmenn
reyndu að sneiða fram hjá spumingunum um líf og dauða
og hvort verið væri að eyða lífi með fóstureyðingum þá kom
sú umræða upp nokkrum sinnum. Einnig er forvitnilegt að
skoða hvaða líf þótti þess virði að vemda; líkamlega fatlaðir og
þroskaheftir einstakhngar þykja ekki eins merkilegir til lífs og
aðrir.
* Deilur um 9. grein frumvarpsins. Þar takast á annars vegar
hugmyndir um réttindi kvenna og hins vegar hugmyndir um
valdsvið læknastéttarinnar.
Mun ég jafnframt athuga hvemig feminískar kenningar hjálpa til
að skýra hugmyndir um móðurhlutverkið, barneignir kvenna og
uppeldi barna (e. reproduction), sjúkdómsvæðingu og læknavaldið
á þessum sviðum.
Haraldur Guðmundsson.
16 SAGNIR