Sagnir - 01.06.2003, Blaðsíða 53

MODERNISMINN OG NYRAUNSÆIÐ
uppsetningar Þjóðleikhússins á verkunum hafi ekki heppnast eins
og efni stóðu til vegna úreltrar hugmyndavinnu eða textinn hafi
með öðrum orðum verið kominn fram úr leikrænni úrvinnslu
sinni, sem er vissulega þungur áfellisdómur yfir leikhúsi.
A þessurn árum átti sér stað mikil geijun í islensku
leiklistarlífi. Frá því unr aldamót höfðu stefnur eins og
súrrealismi, absúrdismi og existensíalismi brotið sér leið í
gegnum leiklistina erlendis en þeirra áhrifa gætti lítt hérlendis.
I kringum 1960 tók hópur ungs leiklistarfólks sig saman og
stofnaði tilraunaleikhúsið Grímu til að bæta úr þessum skorti á
hugmyndalegri endurnýjun. Gríma stóð fyrir sýningum á verkum
erlendra absúrdista en einnig var áhersla lögð á að frumflytja
verk eftir íslenska höfunda. Oddur Björnsson gerði tilraunir
með absúrdisma í Þremur einþáttungum (1963) sem vöktu forvitni
og hlutu jákvæðar undirtektir. Sem dæmi um fleiri höfunda er
þar sýndu má nefna Guðmund Steinsson, Erling Halldórsson og
Magnús Jónsson. Meðal helstu liðsmanna Grímu voru Magnús
Pálsson leiktjaldasmiður auk leikaranna Erlings Gíslasonar,
Brynju Benediktsdóttur og Vigdísar Finnbogadóttur.
í kringum 1967 urðu töluverðar breytingar á vettvangi
framúrstefnuleiklistar þegar hópur sem kallaði sig Leiksmiðjuna
var stofnaður. Meðlimir hópsins höfðu að markmiði að helga
sig starfseminni eingöngu. Leiksmiðjan setti upp Galdra-Loft
með nýstárlegum hætti á sama tíma og hann var settur upp með
hefðbundnara sniði í Þjóðleikhúsinu. Hún setti einnig upp verkið
Frísir kalla sem var spunnið upp úr gömlu ljóði en textinn var
eftir þá Níels Óskarsson og Eyvind Erlendsson sem jafnframt var
leikstjóri. Mikið var lagt upp úr sjónrænum þætti sýningarinnar
og líkamstjáningu leikara og voru þeir þættir rnest í höndum
Þórhildar Þorleifsdóttur. Hópvinna var eitt helsta einkenni
Leiksmiðjunnar og hún greindi sig að því leyti fiá Grímu þar
sem vinnubrögðin voru hefðbundnari. Þótt hópnum tækist
aðeins að halda starfseminni gangandi í 6-8 mánuði skilaði hún
sér í dýrmætri reynslu fýrir þátttakendur. Gagnrýni hinna ungu
leikara beindist ekki aðeins að hefðbundnu verkefnavali stóru
leikhúsanna og erfiðleikum ungs fólks að komast þar að „heldur
einnig því feðraveldi sem ríkti þar og lýsti sér í alveldi leikhússtjóra
og leikstjóra."15
Þó að sýningar þessara tilraunaleikhúsa hafi iðulega fengið
dræma aðsókn og stundum verið vafamál hversu mikið erindi
þær áttu á almennan leikhstarmarkað, þjónuðu þær mikilvægu
hlutverki sem samstarfsvettvangur ungra leikara, höfbnda og
annarra tilraunasinnaðra leikhúsmanna. Hlutverki senr ekki
var hægt að treysta stóru leikhúsunum almennilega til þess
að uppfýlla.16 Umtalsverður hluti þess fólks sem tók þátt í
leikhústilraunum þessara ára átti eftir að setja rnark sitt á stöðugt
vaxandi leiklistarlíf 8. áratugarins, bæði með stofnun nýrra
leikhúsa og þá ekki síður innan stóru leikhúsanna.
♦ ♦ Listitia fyrir alþýðuna! ♦ ♦
Nýraiinsœisstefiian í bókmenntuin
og leiklist á 8. áratugnum
Hið svokallaða nýraunsæi senr hér tók að geijast um og upp úr
1970 hefur iðulega verið tengt þeim kröfum um breytingar og
þjóðfélagsumbætur sem eignaðar hafa verið ‘68-kynslóðinni. A
því tímaskeiði tók baráttutónninn í verkum ungra skálda mjög
að harðna, bæði í ljóða- og sagnagerð. Skáldverk nýraunsæisins
mótuðust líka af andófi gegn skáldskap módernismans, sem
mörgum fannst óaðgengilegur og vart skiljanlegur,
og þótti hafa þróast yfir í hámenningu vissra útvaldra.
Nýraunsæissinnar vildu brúa það bil sem þeir töldu hafa
myndast rnilli höfunda og lesenda. „Bókmenntir handa
alþýðunni!" og „ljóð handa venjulegu fólki!“ voru slagorð
þessara ára. Nýraunsæislegur skáldskapur einkenndist af
pólitískri ádeilu með beinskeyttri, félagslegri skírskotun auk
þess sem stíll og öll framsetning var einfaldari og auðskildari
en áður.17
Sú kynslóð ljóðskálda sem byijaði að senda
frá sér verk um 1970 hafði vaxið upp við ljóðhefð
formbreytingarskáldanna og var því lausari undan
formkvöðum en þær sem á undan komu. Alþjóðlegar
þjóðfélagshræringar höfðu ótvíræð áhrif á stíl og efnisval
hinna nýraunsæju skálda og sem áhrifavalda þeirra má nefna
baráttuna gegn heimsvaldasinnaðri íhlutun, bæði í Víetnam
og Tékkóslóvakíu, stúdentauppreisnir, kvenfrelsisbaráttu,
baráttu fýrir umhverfisvemd og gegn neyslukapphlaupi.
Einnig hafði sívaxandi unglinga- og dægurmenning
mikil áhrif. The Beatles, Bob Dylan, Jimi Hendrix ásamt
fjölda minni spámanna veittu ungskáldum innblástur með
textum sínum og flutningi. Þó að ljóð þessarar kynslóðar
séu í heild fremur ólík, bæði að formi og inntaki, þá
voru ákveðin viðfangsefni áberandi algengari en önnur.
Borgarmenningin varð stöðugt vinsælla viðfangsefni á
Sigurður Skúlason og Anna Kristín Amgrímsdóttir i Stalln cr ekki liér sem
sýnt var í Þjóðleikhúsinu árið 1977 og gerist í reykvískri samtíð. Verkið
leitast við að skýra ófarir sögupersónanna út frá félagslegunt orsökum og
skella skuldinni á samtíð og santfelag.
SAGNIR 51