Sagnir - 01.06.2003, Blaðsíða 48

VifrmmndBSririuliS tiúí^'m |M11ilKtrtnnpliaf)(8tiíjnf íg’
»5111« bgu pitoM pginllítifmísi 1jnt|nn lKUðt mritgn trpftg
íjrtíftllmr t)Cfónijmij?)rr f« vn#k iti qt in1U-rccimift6éþr
- ^ttt1|iftnnaiilt«ftnictrtl)ttiiti tn-,í)utt 1 (rm'ffnl>'ftr3l>cú:PT
V^jj-IS&ftrf-tóinlimtífftttprttiKcmiÆgmít tíímmtfiMal ;.
| ^^ftícirillúetjnteumltttpiirfipftrrfínníftrfnfrritfíttr
'S^jmrtottr pljní i ttftug ttr lilftuynttrr ttt ttiwit- fm cr ta ottnm
tnolttftm flntftg crfnfttit kimtr fnfecrlafhti tmrcftiíirritmtu
ftfirar tytltTimctrdtn jmtflufttlíi öftmpttpltfircnmi uatefli
fflfSKn utfiflu fit? «t t ^ftgsrft {trnijc tfti Íjj8- fn q; tnitife urf
tnmtt RrVilfurp rfttfarnntmflpiio tmputjjtímpr bofttrcrflrlf
tattt- 6*1 S6 prftt «m öl úftu&f ftitpr t utrít ar nbtfi ljtii %’ 5
• fjttffmrtm ogtllft flt{tmfmt lwfttSjp ifuofmuftn-jntflr^uúbi
1 ítrn np ttbtn i c ttm jtísttí u« a í mtrilr ttm oll r {m meíSK'
Ijm uttwlta trr, uttpnft q: fft pt mcm «p- ftt cf pt úm gttrpfi .trtffi ii
uftgfi pnrtMtf mm(tn ftítttir btrlumt {nmtoihilttnf r fretrtttufob 'l
iwrmtn plýnfl 1ýtt tbiotr fmcrfun mtrllr ar q-fo mHftt Vf fprSí
mitftn3rí.Sioín pwtéi ar fomttttba ftm ffti uar mbtottn rtf gt'
oUoutf nodairucrtft cftt oftriipftrt)1imi l)tnf ftmftiþAfr^xrqx
t>uifctnbýnfpnifr,Ij’ítj 'iimtftflnmnii crjttli ^tigtfi,ri>%. Æ
!r~ c......fucrmtnijwifl m fiiRrirtu tofiu l)nur trrtmtKtttu
bunsi t umnf burfti t)tipfboamf t <r fktpflnt); 1)d
Wjguftá logfýtn i tifii fiit Býkciötmuí4%n i tMltoltjfy
trift#mItnftuFcr ttr fiitmti uikmmumf(b'pifllfúfl _
tögufufl
tmtmtt í flgmtmt magntr mma?r fmujoft u i nr maittmmi
trttfaiapníSýUftiijr'ftm flr^i mqiipmlilMtfl mt mtbtllttlír
utrkutitljtr Ipidmtt þtifatu tmflttpu ap g,ui«l)«1pu mtte

t" tf
; Ic?*ísri
Úr AM 354 fol. (bl. 5r) sem er forrit AM 182 b 4to.
1691-1692 og sanilesa við 132 4to.
Sem getið var hér í upphafi gilti kristinréttur
Ama biskups frá 1275 og fram yfir siðaskipti eða
uns kirkjuordinanzía Kristjáns III var lögleidd í
Skálholtsbiskupsdæmi 1541 og á Hólum 1551.29
Kristinrétturinn er varðveittur í sæg handrita (á annað
hundrað) en rúmur helmingur er frá því eftir siðbreytinguna.
Það má auðvitað velta því fýrir sér hvort áhuginn einn á
kristinréttinum hafi hvatt menn til að skrifa upp úrelt lög
eftir 1551 eða hvort um fræðilegar uppskriftir var að ræða.
Hitt er annað mál að uppskriftir Jónsbókar og kristinréttar á
17. og 18. öld em án efa í einhveijum tengslum við áform
um endurskoðun andlegra og veraldlegra laga á þessum
tíma.30
♦ ♦ Ættarskrá 182 a og 182 b ♦ ♦
Enn er allt á huldu um þau handrit sem 182 a hefir fylgt.
Vitað er að það var skrifað eftir 8vo handriti (sem Ámi
Magnússon lýsir sem löku) og
svo samlesið og leiðrétt eftir
4to handriti úr fómm Einars
Þorsteinssonar Hólabiskups. Ovíst
er hvort Ámi eignaðist nokkum
tíma þessi handrit. Þar sem
umtalsverðar leiðréttingar hafa
verið gerðar á 182 a eftir fyrrnefndu 4to handriti er línan
milli þeirra höfð heil:31
*X (8vo)
182 ;
*Y (4to)
Miklu meira hefir komið í ljós um þau handrit sem 182 b hefur
fylgt. Það er skrifað upp eftir Skálholtsbók yngri í 354 fol. og
lesbrigði tekin úr 132 4to. Þá hefir Ámi Magnússon samlesið
182 b að einhvetju leyti við 350 fol. og við einn kapítula (nr.
36 á bl. 38r í 182 b) úr 4to handriti í eigu Háskólabókasafnsins
í Kaupmannahöfn, sem nú gæti annað hvort verið í safni
Ama Magnússonar á Islandi eða þá að það hafi bmnnið í
Kaupmannahöfn árið 1728.
*Z (4to)
354 fol.
182 b
132 4to
350 fol.
♦ ♦ Samantekt ♦ ♦
Líklegt er að bæði handritin 182 a og 182 b hafi verið skrifuð
undir unisjá Áma Magnússonar og síðar verið lesin saman
(collationeret) við aðra texta kristinréttar eftir fyrirmælum hans.
Við þann samanburð hefir 182 a verið leiðrétt og breytingarnar
settar á miUi lína og út á spássíur og textinn þannig samræmdur
handriti í 4to sem Einar Hólabiskup Þorsteinsson hafði undir
höndum. 182 b hefir hins vegar ekki verið breytt samkvæmt
handriti Jens Rosenkrantz, heldur hafa lesbrigði úr því verið
skrifuð á spássíur. Samanburðinn hafa skrifarar Áma gert en
hann vísast séð yfir allt því á stöku stað skrifar hann breytingar,
lesbrigði og athugasemdir eigin hendi í bæði handritin.
182 a og 182 b em ekki skrifuð af sama manninum. Á
þeim er þónokkur munur, ekki aðeins í leturgerð heldur einnig
í stafsetningu. Skrifari 182 a gengur að því er virðist miklu
lengra í að fylgja forriti sínu og tekur upp ýmiss konar fomleg
stafsetningareinkenni. Nákvæmari niðurstaða fæst hins vegar
ekki þar sem forrit 182 a hefir ekki fundist.
Handritið 182 b er aftur á móti skrifað upp eftir
Skálholtsbók yngri í AM 354 fol. Þessi uppskrift er sennilega
gerð snemma á tíunda áratugi 17. aldar. Þá hafði Árni Magnússon
nýlokið við að þýða kristinrétt Áma biskups Þorlákssonar yfir á
latínu. Á seðli Áma sem fylgir 182 b segir hann uppskriftina
gerða eftir „membrana Templi Scalholtini“ en eftir að forritið
kemst í eigu Áma árið 1699 nefnir hann það ávallt Skálholtsbók
yngri. Sömu sögu er að segja af uppskrift kristinna laga þáttar í
184 4to, sem gerð er eftir Skálholtsbók eldri í AM 351 fol. Þá
uppskrift gerði Gísli Einarsson einhvem tíma á ámnum 1691-
1692, áður en Árni eignaðist 351 fol. Á seðli með 184 4to segir
meðal annars „orginallentt er Membrana Scalholtenfis“ en eftir
1699 er handritið ávallt nefnt Skálholtsbók eldri.
Niðurstaðan er því sú að 182 b er skrifað eftir að Ámi
ræður fyrstu íslensku námsmennina í vinnu sem skrifara árið
1691 en áður en hann eignaðist forritið árið 1699 (þ.e. AM
354 fol.) og líklega fyrr á þessu tímabili en seinna. Erfiðara er að
tímasetja 182 a. Það hlýtur þó að minnsta kosti að vera skrifað
fyrir 1696 sem er dánarár Einars Þorsteinssonar Hólabiskups;32
Árni hefði vafalaust skrifað biskupinn sálugan hefði hann verið
látinn þegar Ámi skrifaði klausuna um forritið.
♦ ♦ ♦
46 SAGNIR