Sagnir - 01.06.2003, Blaðsíða 21

FÓSTUREYÐINGAR í ÍSLENSKRI LÖGGJÖF
samfélagið kallaði á breytingar á löggjöf um fóstureyðingar er
ljóst að breytingar á kyngervi kvenna og stöðu þeirra höfðu
þegar átt sér stað. Það var sérstaklega áberandi í umræðum
áttunda áratugarins, en þá voru konur í mun meiri mæli famar
að sækja vinnu frá heimili jafnframt því sem menntunarstig þeirra
hækkaði.
Fóstureyðingalöggjöf snýst um móðurhlutverkið, með
henni hefur löggjafinn vald til þess að setja eða afnema hömlur
á kynlífi fólks (þ.e. kvenna). Við kynmök er ávallt hætta á að
getnaður eigi sér stað, hvort sem að getnaðarvarnir em notaðar
eða ekki. Ef fóstureyðingar hefðu verið gefnar fijálsar þannig
að ákörðunarrétturinn hefði verið kvenna þá hefði löggjafmn
misst umtalsverð völd. Sama er að segja um lögin frá 1935 og þá
umræðu sem skapaðist í kringum skyldu lækna til að fræða konur
um getnaðarvamir. Hinu „hefðbundna“hlutverki kvenna var
ógnað. Konum sjálfum stóð ekki mikil ógn af þeim breytingum,
ffekar valdhöfum feðraveldisins. Dregin var upp allsvört mynd
af gem kvenna til að takast á við erfiðar siðferðilegar ákvarðanir
til að þessum völdum yrði ekki afsalað til þeirra. Orðræðan
einkenndist af lífffæðilegri eðlishyggju til að útskýra og réttlæta
ákvarðanir og skoðanir þingmanna. Hæfni og vald lækna var
dregið ffam til að réttlæta þær skerðingar sem konum var gert að
sætta sig við.
Það hve umræða um réttmæti fóstureyðinga var lítil var
einnig athugunarefni þessarar greinar. Svo virðist sem að litið
hafi verið á að fóstureyðingar væm rangar, það er að um eyðingu
lífs væri að ræða og vora engar deilur um það. Deilumar snémst
Tilvísanir
1 Scott, Joan Wallach: Genderand tlie Politics ofHistory. New York, 1988.
2 Tong, Rosemary: Feminist Thought: A Comprehensive Introduction. London,
1989.
3 Geir Svansson: „Kynin tvö/kynstrin öll: Um kynusla, kyngervisúdaga og
efiii(s)legar fyrirmyndir." Flögð ogfogur skimt. Reykjavík, 1998.
4 Scott, Joan Wallach: Gender and the Politics ofHistory. NewYork, 1988,
bls. 42.
5 Nicolson, Paula: „Motherhood and Women's Lives“ Introducing Women's
Studies. 2. útgáfa. London, 1997, bls. 384.
6 Annadís Gréta Rúdólfidóttin „Lengi man móðir“ Móðirin l íslenskum
Ijósmyndum. Reykjavík, 2000, bls. 32.
7 Artöl og áfangar í sögu íslenkra kvenna. Reykjavík, 1998, bls. 144-145.
8 Ártöl og áfangar, bls. 142 og 180.
9 Fóstureyðingar og ófijósemisaðgerðir. Nefndarálit, greinatgerð ogfiumvarp til nyrra
laga. Heilbrigðis- og tryggingaxmáJaráðuneytið. Rit 4/1973. Reykjavík,
1973, bls. 37.
10 Alþingistíðindi 1973-1974 A, bls. 571.
11 Alþingistíðindi 1973-1974 A, bls. 568.
12 Vefivæði Alþingis: http://www.althingi.is/vefiir/ran.html#loj. Dags. 18.
ágúst 2002.
13 Alþingistiðindi 1974-1975 A, bls. 869. Þingskjal 233.
14 Alþingistíðindi 1934 A, bls. 119-123.
15 Katrín Thoroddsen: Fijálsar ástir. Erindi um takmarkanír banteigna. A.S.V.
íslandsdeildin. Reykjavík, 1931. - Kristín Ástgeirsdóttin „;;Fyrst og fremst
einkamál kvenna“ Fræðsla um takmarkantr bameigna á Islandi 1880 -
1860.“ Islenskar kvennarannsóknir 29. ágúst - 1. september 1985. Háskóli
íslands, Odda, bls. 56-57.
16 Alþingistíðindi 1934 A, bls. 127-128.
17 Alþingistíðindi 1934 A, bls. 124.
18 Alþingistíðindi 1934 A, bls. 121.
19 Alþingistíðindi 1934 A, bls. 384-385.
20 Alþingistíðindi 1934 B, dálkur 1142.
21 Alþingistíðindi 1934 A, bls. 1141.
22 Björg Einarsdóttir. Vrcevi og starfi íslenskra kvettna. II. Erindijlutt t Ríkisútvarpið
1984-1985. Reykjavík, 1986, bls. 356.
um hvort réttlætanlegt væri að leyfa morð við vissar
aðstæður eða ekki. Andstæðingar rýmkunar ákvæða um
félagslegar aðstæður töldu að svo væri ekki, á meðan þeir
sem aðhylltust fijálsari löggjöf virtust geta réttlætt það.
Enginn vill viðurkenna að hann leggi samþykki sitt við
heimild til morðs, hvað þá að lögleiða það. Því var sneitt
fram hjá þessum spurningum og orðræðan sett upp sem
umhyggja fýrir konum og bömum. Að leyfa fóstureyðingar
vegna félagslegra aðstæðna endurspeglar vel það viðhorf að
ekki séu allar konur hæfar til móðurhlutverksins. Réttindi
fósturs, sem getið er af vel efnum búinna foreldra, til lífs
em samkvæmt núgildandi löggjöf um fóstureyðingar meiri
en fósturs fatlaðrar einstæðrar móður svo dæmi sé tekið.
Þeir femínistar sem fýlgjandi em fijálsum
fóstureyðingum em ekki á sama máli. Kona og fóstur
verða ekki aðskilin né réttindi þeirra og hagsmunir.
Fóstureyðingar em komnar til að vera, tæknin og þörfin
fýrir þær fara ekkert. Því skal það vera réttur hverrar
konu að ákveða hvort hún telji nauðsyn á því að fara í
fóstureyðingu eða ekki. Það er ekki löggjafans að segja
til um réttmæti mismunandi ástæðna. Konur neita því að
gangast gagnrýnilaust við móðurhlutverkinu og vilja hafa
um það val. Þar með er ekki sagt að þær afneiti kostum
þess og ánægjunni sem sprettur af móðurhlutverkinu,
heldur vilja vera fijálsar til að velja með tilliti til raunhæffa
upplýsinga. Fóstureyðingar em ein leiðin til þess vals.
23 Lee, Chrisrína: Women's Health. Psychological and Social Perspectives.
London, 1992, bls. 97.
24 Alþingistíðindi 1934 B, dálkur 1142.
25 Alþingisttðindi 1934 B, dálkur 1167-1168.
26 Alþingistíðindi 1934 B, dálkur 1129.
27 Alþingistíðindi 1934 B, dálkur 1134.
28 Alþingistíðindi 1937 A, bls. 179-181.
29 Alþingistíðindi 1937 A, bls. 181.
30 Unnur B. Karlsdóttir: Mannkynbœtur. Hugmyndir um bætta kynstofna
hérlendis og erlendis á 19. og 20. öld. Reykjavík, 1998, bls. 119-142.
31 Alþingistíðindi 1937 A, bls. 427.
32 Stígamót. Ársskýrsla 2002. Reykjavík, 2003, bls. 28-29.
33 Alþingistíðindi 1937 A, bls. 108.
34 Alþingistíðindi 1937 B, dálkur 307.
35 ÞI. Skjalasafh Heilbrigðis- og tryggingarmálaráðuneytis. Umsögn
Læknaíelags Islands um frumvarp til laga um ráðgjöf og fiæðslu
varðandi ky nlíf og bameignir og fóstureyðingar og ófrj ósemisaðgerðir.
Afrit, ffumrit sent heilbrigðis- og tryggingamefiid Alþingis. (skv.
Alþingistíðindum 1973-74, Db. 798 en öll innsend erindi varðandi
ffumvörpin tvö em glötuð úr skjalasafiti Alþingis.)
36 Alþingistíðindi 1974-1975 A, bls. 869.
37 Alþingistiðindi 1974-1975 B, dálkur 3122.
38 Bergqvist, C., Kuusipalo, J. og Auður Styrkársdóttir: „Debatten om
bamomsorgspolitiken." Likestilte demokratier? Kjonn og politikk i
Norden. Oslo, 1999, bls. 144-146.
39 Alþingistíðindi 1974-1975 B, dálkur 3254.
40 Alþingistíðindi 1974-1975 B, dálkur 2967, 2971-2972.
41 Alþingistíðindi 1974-1975 B, dálkur 2999.
42 Alþingistiðindi 1974-1975 B, dálkur 2986.
43 Alþingistiðindi 1974-1975 B, dálkur 2987.
44 Alþingistíðindi 1974-1975 B, dálkur 1406.
45 Alþingistiðindi 1974-1975 B, dálkur 2973-2978.
46 Alþingistíðindi 1974-1975 B, dálkur 2977.
47 Alþingistíðindi 1974-1975, B, dálkur 2978-2986.
♦ ♦ ♦
SAGNIR 19