Sagnir - 01.06.2003, Page 59

AÐ DANSA NYJAN DANS
♦ ♦ Að dansa nýjan dans ♦ ♦
Miklar breytingar urðu í listheimi Evrópu undir lok 19. aldar og
í upphafi 20. aldar. Tækniframfarir, nýjar hugmyndir um þróun
lífsins og tilveru mannsins komu ffam auk þess sem lífshættir
breyttust í kjölfar þess að borgir stækkuðu og þeim fjölgaði.
Aukin kynni Evrópumanna af lífi og hstum firamandi þjóða
urðu einnig til þess að losnaði um hefðbundinn hugsunarhátt
varðandi hstir og módemisminn varð til. Klassíski bahettinn
sem fylgdi dyggilega nýjum listastefnum sem urðu til í Evrópu
19. aldarinnar fór ekki varhluta af þessum sviptingum. Fyrstu
merki þess að breytingar væru í aðsigi á þessu sviði komu ffam
í Evrópu um aldamótin 1900 m.a. með sýningum bandarískra
kvendansara, sem þó höfðu ekki vakið neina sérstaka eftirtekt í
heimalandi sínu. Tilraunir með módemisma í listdansi, „Modem
Dance“, hófust í Evrópu á fyrstu áratugum 20. aldarinnar en
eins og gerðist t.d. með myndlistina fluttist ffumkvæðið til
Bandaríkjanna á ámnum fýrir síðari heimstyijöldina og náði þar
listrænum þroska og talsverðum vinsældum.
Konur mörkuðu dýpstu sporin í þróun nútímalistdansins,
ólíkt hinum hefðbundna listdansi þar sem karlar voru ávaht
í fararbroddi. Þannig var þessu varið bæði í Þýskalandi og
Bandaríkjunum og þetta á einnig við hér á landi. A þeim ámm
sem nútímahstdansinn var að mótast var réttindabarátta kvenna
farin að bera nokkum ávöxt og í þeirri baráttu áttu konur eins
og dansarinn Isadora Duncan dijúgan þátt.
Á íslandi var listdans alveg óþekktur á fýrstu ámm 20.
aldarinnar. Þegar leiklistinni hér fór að vaxa fiskur um hrygg
sýndi sig að þörf var fýrir einhverskonar kennslu eða þjálfún
í dansi fýrir sviðsetningu söngleikja og leikrita. Leikkonumar
Stefanía Guðmundsdóttir (1876-1926) og Guðrún Indriðadóttir
(1882-1968) stunduðu báðar leiklistamám í Kaupmannahöfn.
Hluti afþví námi var þjálfún í dansi, bæði samkvæmisdönsum og
hefðbundnum listdansi. Það vora þessar hstakonur sem á öðmm
tug 20. aldarinnar hófú að kenna Reykvíkingum þann dans sem
þær höfðu lært í Kaupmannahöfú.1 íslendingar öfluðu sér einnig
menntunar víðar en í Danmörku, og snemma varð hér á landi
vart þeirra hræringa sem fmmkvöðlar módemismans í listdansi
settu af stað. Því má segja að þegar hstdansinn fór að skjóta
rótum hér á landi hafi strax gætt nýrra strauma sem, þó ótrúlegt
megi virðast, komu beint frá uppsprettunum bæði í Þýskalandi
og Bandaríkjunum.
♦ ♦ Frá ballskóm í táskó ♦ ♦
KJassíski listdansinn sækir uppmna sinn til hirðdansa sem dansaðir
voru í veislum fursta endurreisnartímabilsins á Italíu. I samkeppni
um sífeht glæsilegri skemmtanir, til dæmis vegna brúðkaupa,
urðu til dansaðar skrautsýningar sem atvinnudansmeistarar
sömdu. Oft var efnið sótt í grískar goðsögur. Á síðari hluta 16.
aldar stóð franska hirðin öðmm hirðum framar í íburðarmiklum
danssýningum, oft með konunginn sjálfan í hlutverki æðstu
persónunnar, eins og sólarinnar, AppoUo eða Seifs. Á dögum
Lúðvíks XIV Frakkakonungs fluttist miðstöð danssýninga ffá
sölum haUanna og upp á leiksviðin. Þar með tóku konungar
og aðaU ekki lengur þátt í sýningunum og atvinnufólk kom í
staðinn.2 Þegar komið var fram á síðari hluta 18. aldar var París
tnikUvægasta borg danshstarinnar þótt bestu dansaramir kæmu
Ásta Norðmann stofnaði fyrsta íslenska listdansskólann haustið 1929. Auk
þess samdi hún dansa fyrir leiksýningar í Iðnó og dansatriði í revíum sem
vinsælar voru á þessum tíma
frá Ítalíu. Seinni hluta 19. aldar hafði Rússland bæst í hóp
þeirra landa sem höfðu á að skipa góðum listdansflokkum.
Listdanssýningar þessa tíma vom miklar skrautsýningar, þar
sem umgjörðin og tæknileg geta dansaranna var aðalatriðið
en innihald verkanna og túlkun á tilfinningalífi persóna
skipti ekki miklu máh. Farið var að bera á gagnrýni á
þetta innihaldsleysi og mörgum þótti klassíski hstdansinn
vera nokkuð seinn að bregðast við breyttum tíðaranda.
Dansaramir vom hnepptir í fjötra búningahefðar og
táskódansa. Viðfangsefni vom goðsögur og ævintýri,
sem var heimur víðs fjarri þeirri tilveru sem blasti við
almenningi. Mikil þörfvar því fýrir að fara nýjar leiðir, eins
og gerst hafði innan annarra listgreina.
♦ ♦ Beifœttir dansarar ♦ ♦
Greinilegustu einkenni nútímalistdansins em þau að
útsnúningi fótleggjanna og hinum fostu gmnnstöðum
sígilda hstdansins er hafnað. Einnig upphafningu hans
og sókninni í þyngdarleysið, leitinni upp á við, sem
nútímadansinn sneri við með því að sækja í undirstöðuna,
jarðbindinguna. Dansarar hins nýja dans leituðu inn að
eigin miðju, sóttu þangað kraft sinn. Fegurð og samræmi
í hreyfingum vom ekki lengur eftirsóknarverð fýrirbæri.
SAGNIR 57