Sagnir - 01.06.2003, Side 12

forsendur fyrir íslenska kvikmyndagerð; nú vantaði bara
kjarkinn og áræðnina, neistann til að tendra bálið. Morðsaga
var þessi neisti.
♦ ♦ „Loksins er hægt að hoifa á íslenska ♦ ♦
mynd án þess að skammast sín. “
I aprílmánuði árið 1979 úthlutaði nýstofnaður
Kvikmyndasjóður Islands sínum fýrstu styrkjum. Þó að
sjóðurinn hefði ekki úr miklu að moða sá hann sér fært
að veita níu umsækjendum styrk, þar af fyrir þremur
leiknum kvikmyndum i fullri lengd. Hæsti styrkurinn, níu
milljónir, rann til Isfilm og framleiðslu þess á myndinni
Landi og sonum í leikstjórn Agústs Guðmundssonar. Barna-
og fjölskyldumyndin Veiðiferðin í leikstjóm Andrésar
Indriðasonar hlaut fimm milljónir í styrk sem og Oðal
feðranna eftir Hrafn Gunnlaugsson. Sex aðrar myndir fengu
styrki sem vom á bilinu 1-3 milljónir hver.36 Það sætti
nýmælum að hvorki meira né minna en þijár kvikmyndir
í fullri lengd voru í framleiðslu á sama tíma.
Kvikmynd Agústs Guðmundssonar, Land og
synir, var frumsýnd í janúar 1980 fyrst myndanna sem
styrk höfðu hlotið úr Kvikmyndasjóði. Myndin hefúr
því verið af mörgum tilnefnd sem vorlaukur íslenskrar
kvikmyndagerðar. Þema myndarinnar gerir hana reyndar
ekki síður heppilegan kandídat en tímasetningin, en hún
fjallar um byggðarröskun 20. aldar, einhveijar mestu
hræringar sem orðið hafa í íslensku samfélagi. Myndin þótti
svo sem ekki dýr, kostaði litlar 60 milljónir kr. og sætti það
undrun að hægt var að gera mynd fýrir svo lítið fé,37 en
myndin var að mestu leyti fjármögnuð með persónulegum
lántökum aðstandenda hennar.38 Myndin hlaut almennt
lof gagnrýnenda. I Þjóðviljanum kom meðal annars fram
að loksins væri hægt að horfa á íslenska mynd án þess að
skammast sín.39 Ahorfendum líkaði myndin ekki síður, en
tæplega 100 þúsund manns gerðu sér ferð í bíóhúsin til að
berja verkið augum.
Rúmum mánuði eftir frumsýningu Lands og sona, var
bama- og fjölskyldumyndin Veiðiferðin frumsýnd. Myndin
fékk ágæta aðsókn og jákvæða gagnrýni, en var yfirleitt
hrósað fýrir hvað hún var, það er að segja bamamynd,
Óðalfeðmma sem fjallar likt og Land og synir um flótta fólks úr sveitum
landsins er ein af umdeildari myndum íslenskrar kvikmyndasögu.
frekar en fýrir hvemig hún var.
I júlímánuði sama ár var Óðal feðranna eftir Hrafn
Gunnlaugsson fmmsýnd síðust myndanna sem fengu hæstu
styrkina úr Kvikmyndasjóði árið áður. Myndin á það
sameiginlegt með Landi og sonum, að hún tekur á svipuðum
málum, það er flótta fólks úr sveitum landsins. Hrafn nálgast þó
málið á allt annan hátt en Agúst og saga hans er mun dekkri, enda
er Óðalfeðranna með umdeildari myndum sem gerðar hafa verið
hérlendis. Myndin kostaði um 65 milljónir og var fjármögnuð
af Hrafni og félögum sem lögðu af stað „með 5 milljónir og
veðsettar íbúðir.“40 Hrafn taldi að um það bil 45 þúsund manns
þyrftu að sjá myndina til að hún stæði undir sér, en þegar upp var
staðið höfðu ríflega helmingi fleiri farið að sjá hana.41 Viðbrögð
gagnrýnenda voru á heildina litið góð. Sæbjöm Valdimarsson,
gagnrýnandi á Morgunhlaðinu, sagði myndina hugsanlega þá bestu
sem gerð hefði verið hér á landi, tæknileg atriði góð og leikstjórn
Hrafns með því besta sem gerðist.42
Persónur Hrafns og Agústs skipta líklega miklu máli fýrir
þann sess sem þeir hafa fengið í kvikmyndavorinu. Báðir vom
þeir fulltrúar nýrrar kynslóðar í stétt íslenskra leikstjóra og
báðir höfðu þeir sótt sér menntun erlendis. Það finnst sjálfsagt
mörgum „eðlilegra“ að ætla að kvikmyndavorið hafi hafist með
hópi nýrrar stéttar faglærðra kvikniyndagerðartnanna sem fýlltu
það tóm sem var fýrir. Það er því að sama skapi jafn „eðlilegt“ að
telja Reyni Oddsson ekki til þessarar nýju kynslóðar, því hann er
bæði um áratug eldri og sjálfmenntaður í kvikmyndagerð. Loks
má ekki gleyma að síðan 1980 hefur ekki liðið ár án þess að
íslensk kvikmynd hafi litið dagsins ljós. Kvikmyndasjóður Islands
hefur styrkt framleiðslu alls 71 myndar síðan 1979, um það bil
þriggja mynda að meðaltali á ári.43
Horfi maður einungis á atburðarás kvikmyndasögu Islands
í tímaröð má vissulega búa til mynstur sem sýnir að eftir stofnun
Kvikmyndasjóðs hafi íslensk kvikmyndagerð tekið stórt stökk
upp á við. Slík nálgun er hins vegar takmörkuð að því leyti
að hún tekur ekki tillit til þess hvað var að gerast í grasrótinni
fýrir stofnun Kvikmyndasjóðs, né til þess hversu takmarkað
ffamlag sjóðsins var í upphafi. Einnig gerir þessi skýring ráð
fýrir að myndirnar hefðu aldrei verið gerðar hefðu þær ekki
fengið styrki. Það hlýtur þó að teljast ólíklegt í Ijósi þess mikla
tilkostnaðar sem framleiðendurnir þurftu persónulega að bera.
Agúst Guðmundsson hafði til dæmis unnið launalaust að því
Hrafn taldi að um það bil 45 þúsund manns þyrftu að sjá Óðal feðranna til að
hún stæði undir sér, en þegar upp var staðið höfðu ríflega helmingi fleiri farið
að sjá hana.
10 SAGNIR