Morgunblaðið - 01.06.2013, Blaðsíða 37

37
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. JÚNÍ 2013
Hundrað ára Illugi Gunnarsson menntamálaráðherra lék fyrsta leiknum á Íslandsmótinu
í skák sem var sett í Turninum við Borgartún í gær. Mótið er hundrað ára í ár, en Skák-
þing Íslendinga, eins og það hét í upphafi, var fyrst haldið árið 1913. Mótið er opið að
þessu sinni og þetta er jafnframt í fyrsta skipti í sögu mótsins sem allir tefla í sama flokki.
Styrmir
Þetta eru sögð einkunnarorð
nýs forsætisráðherra og ég tel
eðlilegt að allir þeir sem starfa að
umhverfismálum taki heils hugar
undir með honum.
Þrátt fyrir að við Íslendingar
séum fámenn þjóð eru tækifærin
umtalsverð á mörgum sviðum. En
þá er brýnt að laða almenning til
samstarfs við hagsmunaaðila,
frjáls félagasamtök og sjálf-
boðaliða; skapa gagnkvæmt
traust og stofna til skoðanaskipta
milli almennings og stjórnvalda. Sjálfur er ég
þeirrar skoðunar að farsælt geti reynst að fela
áhugamannahópum aukin verkefni í umhverf-
isverndarmálum.
„Í fararbroddi á heimsvísu“ eru stór orð og
krefjast þess af forsætisráðherra að hann búi
yfir ótvíræðum leiðtogahæfileikum. Hann þarf
að vanda stefnumótun, kunna að forgangsraða
og ná víðtækri sátt – ekki bara á meðal já-
bræðra. Vistfræðileg sjálfbærni er höfuðatriði
fyrst og síðast. Sjálfbært samfélag á ekki í
stöðugum átökum innbyrðis en margt bendir
til að forsætisráðherra þurfi að byrja á því að
samræma vistfræðilega stefnu stjórnarliða.
Vatnsvernd, vatnsnotkun og endurheimt vot-
lendis kemur fyrst í hugann og nýting virkj-
anlegs vatnsafls í framtíðinni. Verndun hafsins
er augljóst forgangsmál. Sífellt alvarlegri
fréttir berast um ástand sjávar, súrnun hafs-
ins, áhrif hlýnandi loftslags og hnignun fisk-
stofna. Við þessu má bregðast með því að auka
líffræðilega fjölbreytni. Matvælaframleiðsla á
að sitja í fyrirrúmi og væri athugandi að taka
upp aðferðafræði Slow Food sem hefur náð
undraverðum árangri með áherslu sinni á sjálf-
bærni, vistvæna ræktun og framleiðslu nærri
neytendum.
Gæði hráefna í matvælaiðnaði og hreinleiki
umhverfisins verður að vera hafinn yfir allan
vafa. Við Íslendingar lifum á því að selja villt-
an fisk, veiddan á tiltölulega hreinum haf-
svæðum. Til að öðlast traust á heimsvísu verð-
ur sjálfbærni að ráða ríkjum á fiskislóð.
Nauðsynlegt er að taka tillit til þess við út-
hlutun aflamarks. Endurmeta þarf aðferðir við
mælingu stofnstærða og tæpast er við hæfi að
stunda stórfelldar veiðar á próteinríkum fisk-
tegundum og bræða í lýsi og mjöl til fóður-
framleiðslu handa öðrum dýrum. Þess konar
nýting hráefnis felur í sér neikvæðan orku-
hring. Ísland á að vera í fararbroddi í mat-
vælaframleiðslu og stunda fiskveiðar til mann-
eldis.
Lífríki vatnsfalla á að njóta forgangs þegar
nýting vatnsorku er annars vegar og virkjanir
á að takmarka við þörf þjóðarbúsins hverju
sinni. Stjórnvöld mega ekki vera of stórtæk í
þeim efnum því virkjanlegt vatns-
afl í landinu er takmörkuð auðlind.
Okkur ber að taka tillit til komandi
kynslóða sem þarfnast orku í
auknum mæli vegna mannfjölg-
unar í landinu.
Ferðamennska á Íslandi fer vax-
andi og er orðin mikilvæg atvinnu-
grein. Búa þarf svo um hnútana að
náttúra landsins bíði ekki skaða af
auknum fjölda ferðamanna. Koma
þarf upp móttökustöðvum við fjöl-
sóttustu ferðamannastaðina og
stýra þaðan straumi ferðafólks inn
á viðkvæm svæði eftir því sem þolmörk þeirra
leyfa. Þjóðgarðar og friðlönd gegna mikilvægu
hlutverki á þessu sviði sé rétt að verki staðið.
Alþjóðlegt samstarf er orðið mjög víðtækt í
umhverfismálum og mengun af mannavöldum
virðir engin landamæri. Rannsóknir á nátt-
úrunni eru af hinu góða en við þurfum að vera
á varðbergi gagnvart því að rannsóknir séu
ekki gerðar rannsóknanna vegna. Þá er hætt
við að menn missi sjónar á hinum upphaflega
tilgangi og láti hjá líða að standa vörð um um-
hverfið.
Forsætisráðherra gæti beitt sér fyrir nýrri
heildarhugsun í framkvæmda- og umhverf-
ismálum. Að ekki verði ráðist í verkefni fyrr
en lausn er fundin á þeim vanda sem þau
munu skapa umhverfinu. Setja þarf markviss
lög, skýrar reglugerðir og auka raunhæft eft-
irlit með verkferlum. Borið hefur á því að
framkvæmdaaðilar telji að þeim sé hvaðeina
leyfilegt sem lög og reglugerðir banni ekki
berum orðum. Gleggsta dæmið um slíkt er
framkvæmd laxeldis í sjókvíum þar sem alvar-
leg umhverfisslys hafa orðið vegna þess að yf-
irvöld þekktu ekki afleiðingar hættulegra mis-
taka þegar farið var af stað.
Til þess að Ísland verði í fararbroddi í um-
hverfisvernd á heimsvísu, eins og hugur for-
sætisráðherra stendur til, þurfum við að leggja
áherslu á að varðveita umhverfið, spilla ekki
verðmætum sem ekki verða bætt en nýta gæði
náttúrunnar með sjálfbærum og hagkvæmum
hætti. Á því byggist framtíð okkar í þessu
landi.
Eftir Orra Vigfússon
» Til að öðlast traust
á heimsvísu verður
sjálfbærni að ráða ríkjum
á fiskislóð. Nauðsynlegt er
að taka tillit til þess við
úthlutun aflamarks.
Orri Vigfússon
Höfundur er formaður Verndarsjóðs villtra
laxastofna í Norður-Atlantshafi, NASF.
„Í fararbroddi í umhverf-
isvernd á heimsvísu“
Nú fer rökræðu
minni að ljúka við þau
Margréti Kristmanns-
dóttur og Andrés
Magnússon forsvars-
menn SVÞ. Ég finn að
heldur eru þau að mild-
ast og vilja nú snúa um-
ræðunni upp í kjara-
samninga í haust frá
umræðu um niðurfell-
ingu tollanna. Annars
eru bændur orðnir þreyttir á því að í
hvert sinn sem kjarasamningar eru í
nánd skal það gert á þeirra kostnað.
Af hverju er ekki hægt að semja um
laun og gera kjarasamninga án þess
að þeir sem þar fara fyrir liði geri
kröfu til þess að bændur borgi samn-
ingana með lífsstarfi sínu og launa-
lækkun? Svo koma forsvars-
mennirnir með klúta og harma lág
laun bænda en segjast bara vilja
fórna hvíta kjötinu. Andrés boðaði á
Bylgjunni fyrr í vor að hægt væri að
lækka matvörureikning heimilanna
um 16 milljarða með því að fella burt
tollverndina. En afurðastöðvar
bænda selja kjúkling og svínakjöt frá
sér í smásöluverslunina fyrir aðeins
11 milljarða, kjúkling
fyrir sex og svín fyrir
fimm milljarða. Hverju
var verið að lofa? Mun-
um bara að landbún-
aðurinn er ein heild
sem helst í hendur frá
bónda í gegnum
vinnslustöð inn í eldhús
og á veitingastaði. Hér í
áratugi lauk aldrei
kjarasamningum öðru-
vísi en ríkisvaldið stó-
ryki niðurgreiðslur ein-
hliða til að lækka
matvælaverðið og spara launa-
greiðslur fyrir fyrirtækin. Allt
skekkti það tilfinningu bænda fyrir
verði afurða sinna og jók á einhliða
áróður gegn landbúnaðinum þar sem
ríkisstyrkirnir urðu aðal-umræðan.
Ég segi við ykkur, Margrét og Andr-
és, gerið kröfu um mannsæmandi
laun og að verslunin sjálf geti staðið
undir því. Aðrar greinar atvinnulífs-
ins láta ekki svona.
Er matvælaöryggið grín?
Hinn virti nóbelsverðlaunahafi
Norman Borlaug lætur hafa eftir sér
að á jörðinni verði „líf án áburðar
ekki til, land, vatn og rafmagn ráði
úrslitum“ um það hvort við ráðum við
fjölgun jarðarbúa. Fólkinu fjölgar
um eitt hundrað milljónir á ári. Einn
milljarð á tíu árum. Tvö hundruð sjö-
tíu og þrjú þúsund manns á dag. Já
sjötíu og sex manns á sekúndu.
Hvernig ætlar þessi mannfjöldi að
nærast þegar einn milljarður manna
gengur svangur til rekkju sinnar nú
þegar? Ísland er matvælaland, lifir á
því að framleiða matvæli, selja þau
dýru verði út og fullnægja sinni þörf
heima. Hvaðan fáum við áburð eftir
fimmtíu ár? Hvaðan fáum við land-
búnaðarafurðir þegar við höfum
fórnað okkar landbúnaði að verulegu
leyti með glannaskap og heimsku?
Nýja ríkisstjórnin ætlar að kanna
aukin tækifæri í landbúnaðinum.
Auka framleiðsluna og búa þjóðina
undir öryggi í framtíðinni svo allir
hafi mat og nýta gæði landsins í bar-
áttunni gegn hungri.
Hagræðing tveir milljarðar
Mjólkuriðnaðurinn hefur með hag-
ræðingu og sparnaði skilað tveimur
milljörðum til neytenda og bænda á
ársgrundvelli. Þetta samsvarar um
20 kr. á kíló á hvern lítra af nýmjólk
og um 200 kr. á hvert kíló af osti til
neytenda. Við vitum að neytendur
meta þetta við bændur fyrir utan
hvað þeim finnst matvörurnar góðar
og öruggar hvort sem það er kjötið,
mjólkurvörurnar eða grænmetið. Ég
ætla hér að grípa niður í viðtal við
Finn Árnason sem nýlega ræddi
vanda verslunarinnar af hreinskilni í
riti Atvinnulífsins. Þar segir Finnur:
„Þegar Smáralindin opnaði 2001
bættust við 65 þúsund fermetrar af
verslunarhúsnæði. Þá var talað um
offjárfestingu. Síðan hefur versl-
unarhúsnæðið aukist enn. Nefna má
Kauptún í Garðabæ, Korputorg,
Lindir og Dalveg í Kópavogi, stækk-
un í Holtagörðum, verslunarhúsnæði
á Granda og ekki má gleyma Bau-
haus. Þetta eru 130 þúsund fermetr-
ar. Svo var verslunarhúsnæði Útilífs
samtals rúmlega þrjú þúsund fer-
metrar fyrir bankahrun, en síðan
hafa bæst við þann markað um 6500
fermetrar.“ Síðan kemur hið hrein-
skilnasta af öllu saman, en Finnur
segir: „Þegar ég hóf störf hjá Högum
fyrir um fimmtán árum var húsnæð-
iskostnaður verslunarinnar gjarnan
um þriðjungur af launakostnaði.
Núna er hann í mörgum tilvikum jafn
launakostnaði.“ Hér er hagræðing-
arverk að vinna fyrir forsvarsmenn
verslunarinnar í landinu. Ég ætla
ekki að rekja þetta lengra, mér þykir
vænt um verslunina mína og þakka
matvörukaupmönnum fyrir góða
pósta til mín síðustu daga, þeir eru
ekki með bændur á heilanum sem
vandamál. Þeir segjast styðja ís-
lenskan landbúnað langt fram yfir
innflutning og það gera neytendurnir
einnig. Ég held nú, Margrét og
Andrés, að það væri tímabært að þið
kæmuð upp í Mjólkursamsölu, ég
býð ykkur uppá skyr og rjóma, og við
berum bækur okkar saman. Ekki
skaðaði ef Finnur Árnason og fleiri
væru með í för. Bestu þakkir fyrir
hlý orð til mín og bændanna, megi ís-
lenskri verslun ganga vel fólksins
vegna sem býr í landinu. Við erum öll
samherjar þegar öllu er á botninn
hvolft.
Eftir Guðna
Ágústsson »Munum bara að
landbúnaðurinn
er ein heild sem helst
í hendur frá bónda í
gegnum vinnslustöð
inn í eldhús og á
veitingastaði.
Guðni Ágústsson
Höfundur er fv. landbúnaðarráðherra
og framkvæmdastjóri SAM.
Margrét og Andrés boðin í skyr og rjóma