Læknablaðið - 15.02.2000, Blaðsíða 17

FRÆÐIGREINAR / FARALDSFRÆÐI
sýnt fram á að veikt félagslegt tengslanet hafi for-
spárgildi um slæma heilsu og að meiri líkur séu á
veiku félagslegu tengslaneti meðal lægri stétta
(15). Pannig hefur verið leitt líkum að því að
skortur á félagslegum tengslum sé einn fjölmargra
þátta sem skýri heilsufarsmisræmi eftir þjóðfélags-
stöðu. Einnig hefur sýnt sig að það að vera ein-
stæður hefur í för með sér aukna dánaráhættu
miðað við að vera giftur eða í sambúð (3). í ljósi
þessa athuguðum við hvort minna menntaðir væru
líklegri til að skorta félagsleg tengsl og hafa þar
með verri lífslíkur.
Okkur tókst ekki að sýna fram á tengsl mennt-
unar og vöntunar á félagslegum tengslum. Hins
vegar kom í ljós við sundurliðun að hlutfall þeirra
sem reglulega var sýnd athygli af heilbrigðisstarfs-
manni fór stækkandi frá hópi 4 til hóps 1. Þó að
þetta samband hafi ekki reynst marktækt gefur
það vissa vísbendingu um að meira menntaðir séu
frekar í reglulegum tengslum við heilbrigðisstarfs-
fólk.
Við settum einnig fram þá tilgátu að hluti skýr-
ingar á misræmi heilsufars eftir menntun sé að
meira menntaðir séu frekar í félagslegum tengsl-
um við heilbrigðisstarfsfólk. Þessi tengsl gætu síð-
an skilað sér í betri heilsu og lífslíkum.
Hlutfall þeirra sem þekkja persónulega lækni
eða hjúkrunarfræðing var mun stærra meðal
þeirra sem meira eru menntaðir og fór stigvaxandi
með menntun. Sömuleiðis voru fleiri meðal meira
menntaðra sem nutu ráðlegginga varðandi heilsu-
far og fengu meðferð við sjúkdómum af hálfu
lækna/hjúkrunarfræðinga sem þau þekkja per-
sónulega. Seinni fullyrðinguna má túlka sem beina
afleiðingu af þeirri fyrri. Hvort tveggja endur-
speglar sama fyrirbærið, lagskiptingu samfélagsins
eftir menntun. Þessar niðurstöður koma ekki á
óvart þar sem læknar og hluti hjúkrunarfræðinga
eru samkvæmt skilgreiningu í hópi 1. Svo eru góð-
ar líkur á því að fólk þekki persónulega þá sem
það hefur gengið með í skóla. Spurningunni hvort
persónulegt samband við heilbrigðisstarfsfólk hef-
ur áhrif á heilsu fólks og lífslíkur er hins vegar
ósvarað.
Spurningarnar um ofangreind atriði greina ekki
hvort ráðleggingarnar og meðferðin sem um ræðir
er eftir formlegum leiðum eða hvort um er að
ræða óformleg samskipti milli kunningja. Ef hið
síðarnefnda á við þá er um að ræða innbyggða
heilbrigðisþjónustu og forvarnir í persónulegu
tengslaneti hinna betur menntuðu. Þetta kann að
reynast mikilvægt þar sem félagsleg nálægð við
heilbrigðisstarfsfólk gæti haft jákvæð áhrif á
heilsutengt atferli fólks.
Samskipti við heilbrigðiskerfið: Hefur menntun
fólks áhrif á aðgengi þess að heilbrigðiskerfinu og
hvernig þjónustu fólk fær hjá því? Þótt sýnt hafi
verið fram á mismun á notkun fólks á heilbrigðis-
þjónustu eftir þjóðfélagsstöðu (21,22) hefur verið
deilt um mikilvægi þessa atriðis hvað varðar mis-
ræmi heilsufars eftir þjóðfélagsstöðu. Telja sumir
höfundar að mismunandi aðgengi að heilbrigðis-
þjónustu skýri lítið sem ekkert af misræminu
(7,23). Engu að síður er þetta mikilvæg spurning í
ljósi niðurstaðna nýlegrar íslenskrar könnunar
sem gefa vísbendingar um skert aðgengi vissra
hópa á Islandi að heilbrigðisþjónustu (24). Spurn-
ing okkar varðandi þetta mál var hvort fólk með
minni menntun hefði takmarkaðri aðgang að heil-
brigðiskerfinu og hvort munur væri á sækni þess í
þjónustu, hvers konar þjónustu það sækti sér og
gæðum þeirrar þjónustu sem það fengi samanbor-
ið við þá sem hafa meiri menntun.
Aðgengi að heilbrigðisþjónustu meðal úrtaks
okkar reyndist fremur gott og almenn ánægja var
með þjónustuna. I þremur af spurningum okkar
var orðalag það sama og í könnun sem Gallup
gerði fyrir landlæknisembættið í apríl 1998 (24) og
er því athyglisvert að bera saman niðurstöður
þessara kannana. Könnun Gallups var símakönn-
un sem náði til 1132 einstaklinga af öllu landinu á
aldrinum 18-75 ára. Samkvæmt henni höfðu 6,6%
þeirra sem tóku afstöðu, í aldurshópnum 55-75
ára, þurft að fresta eða hætta við för sína til læknis
síðustu 12 mánuði vegna fjárskorts. í niðurstöðum
okkar var þetta hlutfall lægra eða 1% en úrtak
okkar var á aldrinum 63-91 árs. Þessi munur gæti
stafað af aldursmuni á þýðinu í okkar rannsókn og
könnun Gallups. Hins vegar eru þetta lágar tölur
og því erfitt að draga ályktanir út frá þeim.
í Gallupkönnuninni höfðu 78,1% þátttakenda
á aldrinum 55-75 ára notað heilbrigðisþjónustuna
á síðastliðnum 12 mánuðum og 79,6% voru fremur
eða mjög ánægð með úrlausn á vanda sínum. í
rannsókn okkar voru þessi hlutföll 89,2% og
91,6%. Því virðist sem í úrtakinu sem hér um ræðir
noti fólk heilbrigðisþjónustuna meira og sé ánægð-
ara með þá úrlausn sem það hlýtur. Þetta gæti staf-
að af aldursmuninum.
Minna menntaðir töldu heilbrigðiskerfið óað-
gengilegra. Þessar niðurstöður virðast hins vegar
ekki endurspeglast í raunverulegri mismunun á
aðgengi.
Þegar athuguð voru regluleg samskipti þátttak-
enda við lækna kom í ljós að hlutfall þeirra sem
hafði heimilislækni og átti regluleg samskipti við
hann fór minnkandi með vaxandi menntun. Fyrir
lækna með aðra sérmenntun var þessu öfugt farið
en sá munur var ómarktækur. Þetta er sama
mynstur og verið hefur til staðar í Bretlandi
(22,26). Þar hefur verið sýnt fram á að fólk með
lægri þjóðfélagsstöðu eru tíðari gestir hjá heimil-
islæknum en þeir sem hafa hærri stöðu.
Hugsanlegar skýringar gætu verið að þeir sem
Læknablaðið 2000/86 97