Læknablaðið - 15.02.2000, Blaðsíða 32

FRÆÐIGREINAR / KRABBAMEIN
Tafla 1. Samband mats á geislun, ótta við geilsun og ótta við sársauka við aðlögunar- stig.
Aðlögunarstig
Fullyrðing Foríhugunar- stig íhugunar- stig Framkvæmda- stig Vióhalds- stig
Það er mjög mikil hætta M 2,84* 2,26“ 2,35“ 2,23"
á geislun ef farið er I SD 1,19 1,04 1,01 1,04
brjóstamyndatöku á nokkurra ára fresti F(3,615)=5,98; p<0,001 n 61 103 72 383
Ég óttast mjög M 2,54* 2,07“ 1,90" 1,91“
geislaáhrif viö SD 1,15 1,10 1,01 1,08
brjóstamyndatöku F(3,615)=6,40; p<0,0001 n 61 103 72 383
Ég óttast að M 2,21* 2,17* 1,47“ 1,81“
brjóstamyndatakan SD 1,43 1,32 0,79 1,20
verói sársaukafull F(3,615)=6,73: p<0,0001 n 61 103 72 383
M = meðaltal.
SD = standard deviation = staöalfrávik.
n = fjöldi í hverjum hópi.
F = marktektarpróf fyrir dreifigreiningu.
p = marktektarstuöull. Mælt er á stiku sem nær frá 1 (mjög ósammála) til 5 (mjög sammála). Mismun-
andi bókstafir vió meöaltöl gefa til kynna tölfrceöilega marktækan mun milli hópa.
Tafla II. Samband þekkingar á því hvenær mæta þarf í brjóstamyndatöku og aðlögun-
arstiga.
Aólögunarstig
Foríhugunar- íhugunar- Framkvasmda- Viöhalds-
Fullyröing stig stig stig stig
Nauðsynlegt er að fara M 4,05* 4,22* 4,53“ 4,73c
reglulega í brjósta- SD 1,12 1,05 0,92 0,66
myndatöku þó ekki sé saga um brjóstakrabba- mein í ætt n 61 103 72 383
F(3,615)=19,35; p<0,0001
Ef farið er nokkrum M 2,69* 2,45* 1,85“ 1,65"
sinnum I brjósta- SD 1,35 1,36 1,04 1,09
myndatöku og allt reynist eðlilegt er ekki nauðsynlegt að mæta t nokkur ár n 61 103 72 383
F(3,615)=23,17; p<0,0001
Ég fer ekki í brjósta- M 2,38* 1,98“ 1,51' l,28c
myndatöku nema að ég SD 1,54 1,11 0,96 0,76
finni sjálf fyrir einhverj- um óþægindum eða einkennum n 61 103 72 383
F(3,615)=32,88; p<0,0001
M = meóaltal.
SD = standard deviation = staöalfrávik.
n = fjöldi í hverjum hópi.
F = marktektarpróf fyrir dreifigreiningu.
p = marktektarstuöull. Mælt er á stiku sem nær frá 1 (mjög ósammála) til 5 (mjög sammála). Mismun-
andi bókstafir viö meóaltöl gefa til kynna tölfræóilega marktækan mun milli hópa.
inna spurninga, of ítarlegs eða ekki nægilega ítarlegs
spurningalista og efa um nafnleynd. Þá svöruðu 39
konur (3,9%) ekki einhverri þeirra spuminga sem eru
til umfjöllunar í þessari grein. Hér á eftir verður því
fjallað um svör frá 619 konum (61,9%).
Staðtöluleg úrvinnsla gagna: SPSS (8,0) tölfræði-
forritið var notað við úrvinnslu gagna. Til að bera
saman hópa var notuð dreifigreining (ANOVA) og
Newmans Keul samanburðarpróf (post hoc) til að
bera saman hópa. Þá var notuð stigskipt fjölbreytu-
aðfallsgreining (hierarchical multiple regression) til
að kanna vægi einstakra þátta. Miðað var við mark-
tektarmörk p<0,05.
Rannsóknin var gerð með leyfi Tölvunefndar og
Vísindaráðs Krabbameinsfélags íslands og unnin í
samvinnu við leitarstöð Krabbameinsfélagsins.
Niðurstöður
Konurnar skiptust niður á aðlögunarstig að mætingu
í brjóstamyndatöku (sjá viðauka I) eins og hér segir:
á foríhugunarstigi 61 kona (9,9%), á íhugunarstigi
103 (16,6%), á framkvæmdastigi 72 (11,6%) og á
viðhaldsstigi 383 konur (61,9%).
Áhríf myndatöku: Óþægindi sem rekja má til
myndatökunnar voru mæld með þremur spuming-
um. í töflu I má sjá tengsl þessara atriða við aðlögun-
arstig að mætingu í brjóstamyndatöku. Þar kemur
fram að konur á foríhugunarstigi telja meiri hættu
vera á geislun og þær óttast meira geislun en konur á
öðrum aðlögunarstigum. Þær ásamt konum á íhugun-
arstigi óttast einnig sársauka við myndatökuna meira
en konur á framkvæmda- og viðhaldsstigi.
Áhrif þekkingar: í þremur spurningum var könn-
uð þekking á því hvenær mæta þarf í brjóstamynda-
töku. í töflu II koma fram tengsl þekkingar við aðlög-
unarstig. Þar kemur fram að þekkingarleysi á því
hvenær mæta þarf í myndatöku hindrar þátttöku
kvenna. Konur á foríhugunar- og íhugunarstigi skera
sig frá konum á framkvæmda- og viðhaldsstigi á ofan-
greindum atriðum. Þessar konur telja frekar að ekki
sé þörf á að mæta ef ekki er saga um brjóstakrabba-
mein í ætt, ef nokkrar myndatökur í röð reynast eðli-
legar og ef þær finna ekki fyrir einkennum eða óþæg-
indum frá brjóstum.
Áhríf lœknis: Tvær spurningar könnuðu áhrif
einkalæknis (kvensjúkdómalæknis / heimilislæknis) á
ákvörðun kvenna um að mæta í brjóstamyndatöku. I
töflu III má sjá tengsl mælinga á því atriði við aðlög-
unarstig að mætingu í brjóstamyndatöku. Þar kemur
fram að konur á fonhugunar-, íhugunar- og fram-
kvæmdastigi voru meira sammála því en konur á við-
haldsstigi, að efi læknis um gildi brjóstamyndatöku
hefði áhrif á það hvort þær mæta. Konur á foríhugun-
ar- og íhugunarstigi voru auk þess líklegri til að fara í
brjóstaskoðun hjá sínum lækni og telja brjósta-
myndatöku því óþarfa.
I töflum I-III koma fram þau atriði sem helst
hindra konur í að mæta í brjóstamyndatöku. Að
gefnu lilefni skal tekið fram að af 19 ókostum við
brjóstamyndatöku sem athugaðir voru, reyndust
tímaleysi og gjaldtaka fyrir myndatökuna vera þeir
þættir sem síst stóðu í vegi fyrir mætingu í mynda-
töku. Af hópunum fjórum voru konur á íhugunarstigi
oftast sammála því að kostnaður stæði í veginum og
þær og konur á foríhugunarstigi voru oftast sammála
því að tímaleysi stæði í vegi fyrir mætingu. Þetta er að
hluta til í samræmi við niðurstöður í könnun Krabba-
meinsfélagsins (21).
110 Læknablaðið 2000/86