Læknablaðið - 15.02.2000, Blaðsíða 18

FRÆÐIGREINAR / FARALDSFRÆÐI
minna eru menntaðir; a) búi við verri heilsu og
hafi þess vegna meiri þörf fyrir að vera í reglu-
bundnu sambandi við heimilislækni sinn, b) hafi
lægri þröskuld fyrir því að leita sér hjálpar hjá
heimilislækni eða c) hafi minni möguleika á og
hæfni til að leita sér ráða og úrræða annars staðar
eftir formlegum eða óformlegum leiðum (til dæm-
is gegnum kunningsskap). Fyrsta skýringin er í
samræmi við niðurstöður Maríönnu og félaga (17),
það er ef gert er ráð fyrir að hærri dánartíðni fylgi
verri heilsu. Þriðja skýringin er hins vegar í sam-
ræmi niðurstöður annarra spurninga í könnuninni.
Veikleikar: Takmarkanir þessarar rannsóknar
voru í fyrsta lagi stærð úrtaksins. Til þess að fá
fram marktækan mun á milli hópa þurfti hann að
vera töluverður og því líklegt að þar sem munur-
inn er ekki mjög skarpur en samt til staðar sé hann
ekki tölfræðilega marktækur.
í öðru lagi voru spurningalistarnir heimsendir
og ekki svarað undir leiðsögn. Því eru alltaf líkur á
því að spurningar séu misskildar eins og greinilega
kom í ljós með eina af spurningum okkar. Þetta
leiðir líka af sér að hugsanlega verða svör hópanna
mismunandi vegna mismunandi hæfni til að fylla
út slíkan spurningalista. Einnig hefðu spurningar í
listanum sem varða þekkingu eflaust komið öðru-
vísi út ef viðkomandi hefði ekki haft tíma til að
afla sér upplýsinga eða hugsa sig um.
Hár meðalaldur úrtaksins veldur í þriðja lagi
því að niðurstöðurnar eru ekki yfirfæranlegar á
yngra fólk í landinu. Margir eru dánir af þeim sem
skipuðu upphaflega þýðið og kann það að draga
úr menntunarmuni þar sem einstaklingar í mestri
áhættu (og ef til vill oftar með minni menntun)
hafa frekar fallið úr þýðinu. Það er líka umdeilan-
legt hversu mikla þýðingu hefur að safna upplýs-
ingum varðandi þessi atriði á lokaskeiði ævinnar
þar sem mótun einstaklingsins og þróun sjúkdóma
á sér frekar stað á fyrri aldursskeiðum. Þó gerum
við ráð fyrir að þær upplýsingar sem við höfum
safnað gefi vísbendingu um það sem á undan er
gengið.
Að síðustu er vert að hafa í huga þegar fjallað
er um samhengi milli þessarar rannsóknar og
rannsóknar Maríönnu Garðarsdóttur og félaga að
sá hópur sem liggur til grundvallar dánartíðnitöl-
um Maríönnu og félaga hefur ekki svarað spurn-
ingum okkar af auðsjáanlegum ástæðum.
Samantekt: Þrennt stendur upp úr þegar litið er
á niðurstöður okkar. í fyrsta lagi að því meira sem
fólk er menntað, þeim mun líklegra er að það sé í
persónulegum tengslum við lækna og hjúkrunar-
fræðinga og njóti ráðlegginga varðandi heilsufar
og meðferð við sjúkdómum af hálfu lækna/hjúkr-
unarfræðinga sem þau þekkja persónulega. í öðru
lagi eru samskipti við heimilislækna meiri meðal
þeirra sem minna eru menntaðir. Af þessu tvennu
mætti ætla að meira menntaðir hafi meiri mögu-
leika á að sækja vissa heilbrigðisþjónustu í sitt fé-
lagslega stoðkerfi þar sem minna menntaðir þurfa
frekar að leita til heilbrigðiskerfisins, það er heim-
ilislækna. í þriðja lagi voru þeir sem minna eru
menntaðir líklegri til að skynja heilbrigðiskerfið
sem óaðgengilegt. Að síðustu er það markverð
niðurstaða að enginn marktækur munur skyldi
finnast á menntahópunum hvað varðar önnur at-
riði.
Eitt af markmiðum Alþjóðaheilbrigðisstofnun-
arinnar (WHO) fyrir árið 2000 er að draga úr
heilsufarsmisræmi eftir þjóðfélagsstöðu. Fyrir ut-
an það óréttlæti sem felst í slíku misræmi er það til
bóta fyrir samfélagið í heild ef hægt er að minnka
það með því að bæta stöðu þeirra verst settu. Til
að hægt sé að nálgast þetta markmið þarf að festa
hendur á hverjar séu orsakir heilsufarsmunar milli
hópa. Að lokum getur heilsufarsmisræmi eftir
þjóðfélagsstöðu og orsakir þess varpað ljósi á
áhættuþætti og orsakir sjúkdóma í almennu sam-
hengi og rannsóknir á þessu sviði stuðla þannig að
meiri möguleikum á að fyrirbyggja og meðhöndla
sjúkdóma. Af ofansögðu má sjá að heilsufarsmis-
ræmi eftir þjóðfélagsstöðu er verðugt viðfangsefni
og mikilvægt að halda áfrarn rannsóknum á því
hér á Islandi.
Nœstu skref: Margt er óunnið í rannsóknum á
heilsufarsmisræmi eftir þjóðfélagsstöðu á Islandi.
Enn felast óunnar upplýsingar í gögnum sem safn-
að hefur verið í hóprannsókn Hjartaverndar. Þar
ber að nefna til dæmis gögn sem varða líkamsæf-
ingar og íþróttir og samskipti við heilbrigðisþjón-
ustuna sem ekki hafa verið skoðaðar með tilliti til
menntunar. Samkvæmt óbirtum niðurstöðum
Helga Sigvaldasonar er marktækt samband milli
menntunar og þessara þátta. Því er hins vegar enn
ósvarað hvort þessi atriði hafi samband við dánar-
tíðni og heilsu og hvort samband þeirra við mennt-
un geti skýrt frekar fyrrgreindan mun á dánartíðni.
Að síðustu ber að hafa í huga að aðstæður og
samsetning þjóðfélagsins er sífellt að breytast.
Þrátt fyrir að á áttunda áratugi þessarar aldar hafi
munur á dánartíðni af völdum kransæðasjúkdóma
eftir þjóðfélagsstöðu aukist (27,28) eru vísbend-
ingar um að í Evrópu hafi hann aftur farið minnk-
andi á níunda áratugnum (28). Með hliðsjón af of-
ansögðu er ljóst að það vantar sambærilegar upp-
lýsingar um samband menntunar og dánartíðni og
heilsufars hjá yngri hópum. Þær væri svo hægt að
bera saman við þær upplýsingar sem aflað hefur
verið í hóprannsókn Hjartaverndar til að meta
hvert stefnir hjá okkur og hvað hefur áunnist.
Þakkir
Starfsfólki Rannsóknarstöðvar Hjartaverndar, Ólafi
Ólafssyni fyrrverandi landlækni, Matthíasi Halldórs-
98 Læknablaðið 2000/86