Læknablaðið - 15.02.2000, Blaðsíða 11

FRÆÐIGREINAR / FARALDSFRÆÐI
Leit að þáttum er skýra samband
menntunar og dánartíðni
Einar Þór
Þórarinsson1
Þórður
Harðarson12
Rúnar
Vilhjálmsson3
Helgi Sigvaldason4
Nikulás Sigfússon1
Frá 'læknadeild Háskóla ís-
lands, dyflækningadeild Land-
spítalans, 3námsbraut í hjúkr-
unarfræði Háskóla íslands,
4Rannsóknarstöð Hjarta-
vemdar. Fyrirspurnir, bréfa-
skipti: Einar Þór Þórarinsson,
Vesturgötu 28,101 Reykjavík.
Netfang: ethth@hi.is
Lykilorð: kransœðasjúkdómar,
menntun, þjóðfélagsstaða.
Ágrip
Tilgangur: Sambandið milli þjóðfélagsstöðu og dán-
artíðni er vel þekkt á Vesturlöndum. í rannsóknum
síðari ára hefur menntun oft verið notuð sem mæli-
kvarði á þjóðfélagsstöðu. í nýlegri íslenskri fram-
skyggnri rannsókn var sýnt fram á öfugt samband
menntunar og dánartíðni. Tilgangur eftirfarandi rann-
sóknar var að kanna mögulega skýringarþætti þess.
Efniviður og aðferðir: Rannsókn þessi var hluti af
hóprannsókn Hjartavemdar. Tekið var 400 manna
lagskipt úrtak úr einum sex rannsóknarhópa. Úrtakið
skiptist jafnt milli kynja og fjögurra menntahópa.
Meðalaldur úrtaks var 72,7 ár. Þátttakendur svöruðu
spurningalista sem sneri að þekkingu á áhættuþáttum
kransæðasjúkdóma, væntanlegum viðbrögðum við
einkennum hjartadreps, félagslegum tengslum og
samskiptum við heilbrigðiskerfið. Svarhlutfall var
78,5%. Fundið var hvort samband væri á milli mennt-
unar og svara með línulegri aðhvarfsgreiningu (logis-
tic regression).
Niðurstöður: Ekki fannst marktækt samband milli
menntunar og þekkingar á eigin áhættuþáttum krans-
æðasjúkdóma (blóðþrýstingur, blóðfitur, líkams-
þyngd) eða væntanlegra viðbragða við einkennum
hjartadreps. Meira menntaðir voru líklegri til að
þekkja heilbrigðisstarfsfólk persónulega og njóta ráð-
legginga þess varðandi heilsufar og meðferð sjúk-
dóma. Anægja þátttakenda með heilbrigðisþjónust-
una var almennt mikil og aðgengi að henni virtist lítt
takmarkað en ekki var sýnt fram á samband við
menntun hvað þetta varðar. Stærra hlutfall minna
menntaðra átti regluleg samskipti við heimilislækni.
Fleirum meðal minna menntaðra þótti heilbrigðis-
kerfið óaðgengilegt.
Alyktun: Niðurstöður okkar vekja þá spurningu
hvort viss heilbrigðisþjónusta sé innbyggð í félagsleg
tengsl meira menntaðra og stuðli að betri heilsu
þeirra. Aðrar tilgátur um hugsanlega skýringarþætti
voru ekki studdar.
Inngangur
Munur á heilsufari og lífslíkum fólks eftir þjóðfélags-
stöðu er löngu þekkt fyrirbæri. Á þessari öld hefur
heilsufar Vesturlandabúa batnað til muna og dánar-
tíðni lækkað. Algengustu dánarorsakir nú á tímum
eru langvinnir sjúkdómar en voru áður sýkingar. Þrátt
fyrir þessar breytingar hefur hlutfallslegur munur á
heilsufari og lífslíkum eftir þjóðfélagsstöðu haldist
nokkuð stöðugur þannig að fólk í lægri þrepum þjóð-
ENGLISH SUMMARY
Þórarinsson EÞ, Harðarson Þ, Vilhjálmsson R,
Sigvaldason H, Sigfússon N
In search for explanatory factors in the
relationship between educational level and
mortality
Læknablaðið 2000; 86: 91-101
Objective: The connection between socioeconomic status
and mortality is well known in Western countries. Educa-
tional level has frequently been used as a socioeconomic
indicator. In a recent lcelandic prospective study, an in-
verse relationship between educational level and mortality
was shown. The objective of the present study is to con-
sider possible explanatory factors.
Material and methods: This study was a part of the
Reykjavík Study. A stratified sample of 400 people was
taken from one of six study groups. The sample was
equally divided between the sexes and four educational
levels. Mean age of the sample was 72.7 years. Partici-
pants completed a questionnaire concerning knowledge of
risk factors for coronary heart disease, expected response
to symptoms of cardiac infarction, social network and use
of health care. Response rate was 78.5%. The relationship
between answers and educational level was assessed with
logistic regression.
Results: People with higher education were more likely to
be in personal contact with nurses and doctors and re-
ceive advice concerning health and treatment from them.
Participants were generally satisfied with the lcelandic
health care system and seemed generally to have good
access to it. A relationship with educational level was not
shown. A larger proportion of those with lower education
had regular communication with their general practician.
Conclusions: Our results suggest that certain health care
services are integrated into the social network of those
with higher education. This may lower their morbidity and
mortality. Other hypotheses concerning possible explana-
tory factors for differences in health were not supported.
Key words: coronary heart disease, education, socio-
economic status.
Correspondence: Einar Þór Þórarinsson, e-mail:
ethth@hi.is
félagsstigans býr almennt við verri heilsu og hærri
dánartíðni en þeir sem skipa hærri þrep (1). Rann-
sóknir síðustu ára sýna að mismunur á heilsufari eftir
þjóðfélagsstöðu er enn til staðar í nútíma vestrænum
samfélögum. Þessi mismunur nær til almenns heilsu-
fars (2-5), dánartíðni af öllum orsökum (6-8) og dán-
Læknablaðið 2000/86 91