Læknablaðið - 15.02.2000, Blaðsíða 28

FRÆÐIGREINAR / BARNALÆKNINGAR
astmaeinkenni eru oft samfara efri loftvegasýking-
um. Með færri sýkingum eldri barna fækkar þannig
astmaköstum sem tengjast sýkingum. Niðurstöður
okkar samræmast þessu. Fyrri rannsókn okkar sýndi
að tveggja ára börn með lágt IgA höfðu aukna astma-
tilhneigingu (11), en slík fylgni greindist ekki þegar
þau voru orðin fjögurra ára (12).
Athyglisvert er hversu mörg þeirra bama sem
greinast með astma á fyrstu ámm verða einkennalaus
fyrir eða við skólaaldur. Rúmur helmingur þeirra er
þá jafnframt laus við öll ofnæmiseinkenni.
Tæpur helmingur átta ára barna með astma hefur
greinanlegt ofnæmi samkvæmt húðprófum og þrír
fjórðu hlutar astmaveikra barna eiga nákomna ætt-
ingja með sögu um ofnæmi.
Athygli vekur að nær helmingur barna með astma
býr á reykingaheimilum. Samband óbeinna reykinga
og astma er vel þekkt (3,28). Því verður að ætla að
fræðsla um áhrif óbeinna reykinga á astma nái ekki
að skila sér. Þessu til áréttingar má benda á að nýleg
samnorræn rannsókn sýnir að börn í Danmörku og á
íslandi eru oftar útsett fyrir tóbaksreyk á heimilum
en börn á hinum Norðurlöndunum (29).
Tæplega helmingur barnanna (40%) hafði exem á
rannsóknartímanum. Algengi exems hérlendis er
sambærilegt við tölur frá Hong Kong, Madeira og
Toulouse í Frakklandi (21,23,27), en exem er sjald-
gæfara í Eistlandi (7). Á öllum aldursstigum var oft-
ast um vægan sjúkdóm að ræða.
Exem var algengast hjá yngsta aldurshópnum, en
flest barnanna eru laus við kvillann á skólaaldri og
eru tveir þriðju hlutar þá án nokkurra ofnæmisein-
kenna. Þetta er sama ferli og á við um astmaeinkenni
hjá þessum aldurshópi. Nær helmingur átta ára barna
með exem fékk fyrst einkenni eftir 20 mánaða aldur.
Byggt á þessum niðurstöðum má setja fram þá hug-
mynd að exemi megi skipta í þrjá mismunandi
flokka. I fyrsta hópnum eru börn sem fá einkenni
snemma en verða einkennalaus fyrir skólaaldur. í
öðrum hópi eru böm með snemmtilkomin einkenni
sem eru viðvarandi og í þriðja lagi er exem sem fyrst
kemur fram eftir tveggja ára aldur. Hugsanlegt er að
mismunandi orsakir eða ónæmissvör valdi mismun-
andi sjúkdómsmyndum. Fjögur af hverjum fimm átta
ára börnum með exem eiga nákominn ættingja með
sögu um ofnæmi, marktækt fleiri en heildarúrtakið.
Ofnæmiskvef greindist ekki fyrir tveggja ára ald-
ur, en gerir vart við sig í vaxandi mæli eftir það. Nið-
urstöður okkar eru sambærilegar við tölur frá Eist-
landi (7), nokkru lægri en í Frakklandi og Þýskalandi
(5,23), en rannsókn á sex til sjö ára börnum í Hong
Kong sýnir að þriðjungur þeirra þjáist af ofnæmis-
kvefi (27). Athyglisvert verður að teljast að af 12
fjögurra ára börnum með einkenni ofnæmiskvefs
voru níu (75%) einkennalaus átta ára. Mögulegt er
að til hafi komið breytingar í umhverfi þessara barna.
Þá er hugsanlegt að ofnæmiskvef hafi verið ofgreint
hjá þessum börnum við fjögurra ára aldur og að ein-
kennin hafi átt sér aðrar orsakir. Tveir þriðju hlutar
átta ára bama með ofnæmiskvef hafa jákvæð húð-
próf, öll hafa ofnæmi fyrir köttum. Fjölskyldusaga
um ofnæmi og dýr eða reykingar í umhverfi reyndist
hins vegar ekki hafa forspárgildi um ofnæmiskvef við
átta ára aldur.
Fæðuofnæmi er sjaldgæft á öllum aldursstigum, en
hafa ber í huga að fæðuáreitipróf voru ekki gerð. Þá
er þekkt að íslensk börn njóta almennt bijóstamjólk-
ur í langan tíma og kann það að draga úr algengi
fæðuofnæmis.
Fleiri en einn ofnæmissjúkdómur greindist hjá
nokkrum hópi barnanna á öllum aldursskeiðunum.
Á fýrstu tveimur árum voru astmi og exem ríkjandi
en hjá fjögurra ára bömum fór oftast saman astmi og
exem eða astmi og ofnæmiskvef. Við átta ára aldur
var ofnæmiskvef eitt einkenna í 10 af 11 tilvikum.
Niðurstöður okkar sýna að börn með fjölofnæmi
höfðu alvarlegri sjúkdóm en þau sem aðeins höfðu
eitt ofnæmiseinkenni. Forspárgildi fjölskyldusögu var
sambærilegt við þann hóp barna sem aðeins hafði eitt
ofnæmiseinkenni.
Jákvæð húðpróf voru mjög sjaldgæf á fyrstu ald-
ursárum og í öllum tilvikum var um svörun við fæðu-
tegundum að ræða. Hjá átta ára bömum voru húð-
próf oftar jákvæð og í yfirgnæfandi tilvikum var þá
um svörun við loftbomum ofnæmisvökum að ræða.
Þetta er sambærilegt við börn í Póllandi og Eistlandi
(6,7) en mun lægra en rannsóknir í Sviþjóð og Þýska-
landi sýna (6,7). Samanburði á niðurstöðum húð-
prófa milli rannsókna verður að taka með ákveðnum
fyrirvara, tæknilegir þættir hafa áhrif og skilgreining-
ar á jákvæðri svörun eru mismunandi (6,7). Þessi
samanburður er þó engu að síður athyglisverður.
Rannsókn okkar staðfestir að fjölskyldusaga hef-
ur forspárgildi um ofnæmi. I því samhengi er mjög
mikilvægt að upplýsingar séu nákvæmar, en nokkur
almenn tilhneiging virðist vera til þess að nota hug-
takið ofnæmi frjálslega. Fjölskyldusaga reyndist oftar
jákvæð þegar börnin voru átta ára en á fyrri stigum.
Skýring kann að liggja í því að fleiri systkini hafi með
tímanum greinst með ofnæmi. Algengi jákvæðrar
fjölskyldusögu er sambærilegt í rannsókn okkar og í
Eistlandi (7).
Tengsl reykinga og dýrahalds við astma og ofnæmi
eru vel þekkt. Áhyggjuefni er hversu reykingar eru
algengar á heimilum bama með astma. Það vekur þó
athygli að á rannsóknartímanum fór heimilum þar
sem reykt er fækkandi. Gæludýrum fór hins vegar
fjölgandi. Rannsókn okkar gefur ekki möguleika á
tölfræðilegum útreikningum á sambandi milli reyk-
inga og astma eða ofnæmissjúkdóma.
í upphafi samanstóð rannsóknarhópurinn af 179
börnum, við átta ára aldur hafði þeim fækkað í 134.
Við skoðuðum þann möguleika hvort börn með of-
næmiseinkenni á fyrstu tveimur stigum rannsóknar-
106 Læknablaðið 2000/86