Læknablaðið - 15.02.2000, Blaðsíða 35

FRÆÐIGREINAR / KRABBAMEIN
kom í könnun Krabbameinsfélagsins, að kostnaður
standi ekki í vegi fyrir mætingu í brjóstamyndatöku.
íslenskar konur eru almennt mjög jákvæðar í garð
leitarstöðvar Krabbameinsfélagsins og er það í sam-
ræmi við fyrri kannanir á vegum stöðvarinnar (21,32).
Þetta er einnig í samræmi við allmargar erlendar
rannsóknir sem gerðar hafa verið stuttu eftir þátt-
töku í kembileit. Þær sýna að flestar konur eru mjög
jákvæðar í garð leitar og myndatöku (26,33). í þeirri
rannsókn sem hér er til umfjöllunar var afstaða
kvenna sem ekki ætluðu að mæta og þeirra sem
mættu óreglulega mun neikvæðari í garð þjónustu og
starfsfólks leitarstöðvarinnar, en kvenna sem mættu
reglulega. Þá voru konur ánægðastar með hlýlegt við-
mót starfsfólks, þægilegt andrúmsloft og einnig skjóta
og góða afgreiðslu. I viðtölunum við íslensku kon-
urnar kom fram að þær sem töldu sig hafa orðið fyrir
óþægilegri reynslu af hálfu starfsfólks leitarstöðvar-
innar hættu að mæta í myndatöku, jafnvel þó að þær
teldu brjóstamyndatökuna gera gagn.
Viðmót sérfræðinga var það sem konumar gerðu
mestar athugasemdir við. Af þessu má ráða að konur
leggja mikið upp úr viðmóti starfsfólks og þá sérstak-
lega sérfræðinga. Starf sérfræðinga er vandasamasti
hluti skoðunarferlisins, sérstaklega við leghálsskoð-
un. Þar er nálægð við skjólstæðing hvað mest. Við-
mót getur því skipt sköpum um það hvort konur
koma aftur í skoðun á leitarstöð eða ekki. Hugsan-
legt er að fyrri reynsla og neikvæð afstaða kvenna til
leghálskrabbameinsleitar og sérfræðinga sem hana
annast yfirfærist að hluta yfir á brjóstakrabbameins-
leitina.
Væntingar til starfsfólks og starfsemi leitarstöðv-
arinnar eru miklar og ekki alltaf í samræmi við þau
starfsskilyrði sem hópleitarstarfsemi af þessu tagi eru
sett. Hópleit er að mörgu leyti frábrugðin annarri
starfsemi innan heilbrigðiskerfisins sem sinnir fyrst
og fremst sjúku fólki. Skjólstæðingar leitarstöðvar-
innar sem koma til leitar að sjúkdómi án þess að hafa
nokkur einkenni þar um, eru að stærstum hluta heil-
brigðir. Leitin er miðstýrð þjónusta sem takmarkast
af fyrirfram ákveðnu verksviði (hér leit að legháls- og
brjóstakrabbameini) og fastmótuðum vinnureglum
til að tryggja skilvirkni og áreiðanleika ásamt því að
halda kostnaði í skefjum. Hópleitarferlið er því vel
skilgreint ferli, sem á að taka sem stystan tíma og er
ekki ætlað að sinna öðrum vandamálum en þeim sem
leitarstarfið leiðir af sér. Á leitarstöðinni eru konur
bókaðar á fimm mínútna fresti til skoðunar og því
augljóst að þjónustan hefur annað yfirbragð en sér-
fræðiviðtal á stofu, þar sem einstaklingi eru ætlaðar
15-20 mínútur (32). Það að læknir annist skoðun hef-
ur löngum þótt styrkur íslenska leitarstarfsins, en það
gæti líka aukið væntingar skjólstæðinga um sérfræði-
þjónustu og leitt til vonbrigða þar sem hópleit leyfir
ekki slíka einstaklingshæfða þjónustu.
Mæting íslenskra kvenna á Stór-Reykjavíkur-
svæðinu í brjóstakrabbameinsleit með reglubundinni
röntgenmyndatöku er ekki nægilega góð eins og fram
kemur í ársskýrslum Krabbameinsfélagsins (1).
Breskir sérfræðingar, sem lengi hafa unnið við úr-
vinnslu gagna bresku og sænsku brjóstakrabbameins-
leitarinnar telja að 60% mætingarhlutfall sé lág-
marksmæting í brjóstamyndatöku miðað við tveggja
ára millibil eigi að tryggja lækkun á dánartíðni (34).
íslenskar mætingartölur liggja rétt yfir þessu marki
og vonandi benda tölur undanfarandi áratugar um
óbreytta dánartíðni, þrátt fyrir verulega aukningu í
nýgengi, til þess að leitin beri árangur. Niðurstöður
þessarar rannsóknar benda eindregið til þess að auka
þurfi fræðslu til íslenskra kvenna um áhættuþætti
brjóstakrabbameins og gildi brjóstakrabbameinsleit-
ar með reglubundinni brjóstamyndatöku. Jafnframt
þarf að hvetja lækna til þess að örva konur til að nýta
sér kembileitina.
Styrkur þessarar rannsóknar liggur í stóru úrtaki,
sem valið var af handahófi, svarhlutfall var ásættan-
legt miðað við viðfangsefni (61,5%) og notuð voru
þau mælitæki sem gefið höfðu besta raun í erlendum
rannsóknum. Niðurstöður eru í meginatriðum í sam-
ræmi við erlendar rannsóknir á þessu sviði og rann-
sóknir Krabbameinsfélagsins á íslenskum konum.
Veikleikar rannsóknarinnar felast aðallega í því að
um fylgnirannsókn er að ræða. Tíl að hægt sé að sýna
fram á að um sé að ræða orsakasamband milli ofan-
greindra atriða og mætingar í brjóstamyndatöku þarf
að gera langtímarannsókn. Þá vaknar sú spurning hve
ábyggileg svör þátttakenda um fyrri mætingu voru. í
þessari rannsókn er það ekki ljóst. En bandarísk rann-
sókn sýndi háa fylgni milli þess hvemig konur sögðust
hafa mætt og eiginlegrar mætingar (Phic stuðull=
0,94). I könnun Krabbameinsfélagsins (21) kom hins
vegar fram að af 89 konum sem ekki höfðu mætt í
brjóstamyndatöku viðurkenndu það aðeins 53%.
I ljósi þessarar rannsóknar væri áhugavert að at-
huga hvaða ráð duga til að auka mætingu í brjósta-
myndatöku. Til dæmis mætti prófa að hafa sérstakt
boðunarbréf fyrir þær konur sem mæta sjaldan eða
aldrei. I því bréfi væri tekið á þekkingarskorti þessara
kvenna um áhættuþætti brjóstakrabbameins og lögð
áhersla á þau atriði sem líkleg eru til að hvetja þessar
konur til verka.
Þakkir
Hrafni Tulinius yfirlækni ættarskrár Krabbameins-
félags íslands og Laufeyju Tryggvadóttur faralds-
fræðingi hjá Krabbameinsfélagi íslands er þökkuð
aðstoð. Öllum konum sem þátt tóku í rannsókninni
er þakkað.
Rannsóknin var styrkt af Minningarsjóði Berg-
þóru Magnúsdóttur og Jakobs J. Bjarnasonar, Rann-
sókna- og tækjasjóði leitarsviðs Krabbameinsfélags
íslands, Rannsóknarráði íslands.
c: Phi=marktektarpróf fyrir
tvíflokkunarbreytur.
Læknablaðið 2000/86 113