Læknablaðið - 15.03.2003, Page 26

FRÆÐIGREINAR / FJÖLÓMETTAÐAR FITUSÝRUR OG LÆKNINGAR
* VLDL = very low density
lipoprotein
til aukinnar virkni lípóprótein lípasa sem stuðlar að
auknu niðurbroti þríglýseríða en einnig hefur verið
sýnt fram á minnkaða framleiðslu og losun þríglýser-
íða og *VLDL í lifur (32-34).
Þó einsýnt sé að ómega-3 fjölómettaðar fitusýrur
lækka þéttni þríglýseríða í blóði hafa enn ekki komið
fram langtímarannsóknir sem sýna fram á minnkaða
hættu á hjarta- og æðasjúkdómum samfara þessari
breytingu á blóðfitu en líklegt verður að teljast að
það dragi úr þeirri áhættu. Svo afgerandi eru áhrifin
til lækkunar þríglýseríða í blóði að Omacor™ hefur
verið skráð í þessum tilgangi í ýmsum löndum Evr-
ópu og sótt hefur verið um markaðsleyfi fyrir lyfið í
Bandaríkjunum.
Háþrýstingur
Háþrýstingur er mjög algengt heilsufarsvandamál í
vestrænum samfélögum og áhugi á meðferð hans
með breytingum á mataræði eða fæðubótarefnum
hefur verið mikill (35). Þó meinalífeðlisfræði háþrýst-
ings sé að miklu leyti óþekkt eru ýmis atriði í líffræði
ómega-3 fjölómettaðra fitusýra sem benda til að þær
geti komið að gagni við meðferð hans. Má þar nefna
aukna myndun eikósanóíða með æðavíkkandi eigin-
leika, svo sem prostacýklíns, og bein áhrif á samdrátt
sléttvöðvafruma í æðaveggjum (36). Einnig hafa
sumar rannsóknir sýnt fram á minnkuð viðbrögð æða
við æðaherpandi efnum, svo sem angíótensíni II, og
aukinn eftirgefanleika æðaveggja (37-39), en aðrar
hafa ekki leitt í ljós slík áhrif (40,41).
Margar vandaðar samanburðarrannsóknir á með-
höndlun háþrýstings með ómega-3 fjölómettuðum
fitusýrum hafa litið dagsins ljós og sumar þeirra sýnt
fram á umtalsverða lækkun slagbils- og/eða lagbils-
þrýstings (42,43) en aðrar hafi ekki staðfest þann
ávinning (35,44). Þennan mun á niðurstöðum er erfitt
að skýra. Þó kom í ljós í einni af stærri rannsóknunum
að blóðþrýstingslækkandi áhrif voru í öfugu sambandi
við hlutfall ómega-3 fjölómettaðra fitusýra í blóðfitu
og að ekki urðu marktæk áhrif á blóðþrýsting meðal
þeirra sem þegar neyttu fiskmetis að minnsta kosti
þrisvar í viku (42). Því geta skammtar, meðferðar-
heldni og aðrir eiginleikar þýðisins haft afgerandi
áhrif. I fjölrannsóknagreiningu sem tók til 17 saman-
burðarrannsókna kom fram marktæk lækkun, eða 5,5
mmHg í slagbils- og 3,5 mmHg í lagbilsþrýstingi, við
meðferð með ómega-3 fjölómettuðum fitusýrum hjá
einstaklingum með háþrýsting, en höfundamir bentu
réttilega á að flestar rannsóknimar náðu yfir stutt
tímabil eða minna en þijá mánuði þannig að langtíma-
áhrif eru ekki ljós (45). Skammtar voru nokkuð mis-
munandi en líklega koma lægri skammtar en 2,5 til 3 g
á dag ekki að gagni (46). Ahrif ómega-3 fjölómettaðra
fitusýra til lækkunar blóðþrýstings virðast því vera
talsverð en þörf er á stórum samanburðarrannsóknum
sem ná yfir langan tíma til að skera úr um hvort ávinn-
ingur er af þeirri meðferð. Líkt og með áhrif til lækk-
unar á þéttni þríglýseríða í blóði er ekki vitað hvort
blóðþrýstingslækkandi áhrif leiða til lækkunar á dán-
artíðni eða tíðni fylgikvilla vegna hjarta- og æðasjúk-
dóma. Á hitt er þó að líta að lág aukaverkanatíðni og
jákvæð áhrif á blóðfitur og æðasjúkdóma almennt
hljóta að vega þungt við ákvörðun meðferðar.
Æðakölkun
Tilraunir í svínum og öpum (rhesus monkey) hafa
leitt í ljós að langvarandi gjöf ómega-3 fjölómettaðra
fitusýra dregur úr myndun æðakölkunar (47, 48), en
ekki hefur tekist að sýna fram á þau áhrif í kanínum
(49) . Ekki liggja fyrir rannsóknir í mönnum þar sem
meðferð með ómega-3 fjölómettuðum fitusýrum hef-
ur verið borin saman við lyfleysu eða aðra meðferð
til að koma í veg fyrir æðakölkun í kransæðum en
hins vegar hefur slík meðferð verið könnuð hjá sjúk-
lingum sem greinst hafa með kransæðasjúkdóm.
Stærsta rannsóknin er svonefnd GlSSI-rannsókn þar
sem 11.324 einstaklingum sem höfðu greinst með
hjartadrep var skipt í fjóra hópa með slembidreifingu
(50) . Af þeim fengu 2836 sjúklingar 880 mg af
ómega-3 fjölómettuðum fitusýrum á dag, 2830 fengu
300 mg af E-vítamíni á dag, 2830 fengu hvort tveggja
og 2828 fengu hvorugt. Sjúklingunum var fylgt eftir í
3,5 ár að meðaltali. Meðferð með ómega-3 fjölómett-
uðum fitusýrum leiddi til 10-15% fækkunar dauðs-
falla samanborið við lyfleysu en E-vítamín hafði ekki
marktæk áhrif. Smærri rannsóknir á sjúklingum sem
lifað hafa af brátt hjartadrep benda til sömu niður-
stöðu (51,52). Einnig hefur verið sýnt fram á hægari
framvindu kransæðakölkunar (53) og minni hættu á
þrengslum í bláæðagræðlingum eftir hjáveituaðgerðir
á kransæðum (54) meðal sjúklinga sem meðhöndlað-
ir hafa verið með ómega-3 fjölómettuðum fitusýrum
samanborið við lyfleysu. Rannsóknir á notkun ómega-
3 fjölómettaðra fitusýra til að fyrirbyggja endurmynd-
un þrengsla í kransæðum eftir víkkun þeirra hafa hins
vegar ekki verið samhljóða, nokkrar hafa sýnt mark-
tækan ávinning (55,56) en aðrar engan (57,58).
Með hliðsjón af þekkingu á áhrifum ómega-3 fjöl-
ómettaðra fitusýra á áhættuþætti æðakölkunar, svo
sem háþrýsting og aukna þéttni þríglýseríða í blóði,
er rökrétt að ætla að þær geti hamlað myndun æða-
kölkunar. Þá benda smærri rannsóknir til að ómega-3
fjölómettaðar fítusýrur lækki hómósýsteinþéttni í blóði
(59) og minnki upptöku LDL-kólesteróls í bandvefs-
frumum (60). Rannsóknir síðustu ára hafa einnig leitt
í ljós mikilvægi bólgu í meinmyndunarferli æðakölk-
unar (61). Því má leiða að því líkum að ómega-3 fjöl-
ómettaðar fitusýrur dragi úr æðakölkun vegna mynd-
unar bólguletjandi eikósanóíða og vegna hamlandi
áhrifa á kekkjun blóðflagna og fjölgun sléttvöðva-
frumna (3, 36). Þá hefur komið í ljós að innsetning
ómega-3 fjölómettaðra fítusýra í frumuhimnur veld-
ur breytingum á fljótanleika (fluidity) himnanna. Þetta
leiðir til minnkaðrar seigju blóðs og aukins sveigjan-
202 Læknablaðið 2003/89