Læknablaðið - 15.05.2005, Blaðsíða 24

FRÆÐIGREINAR / Ll FFÆRAG JAFI R
Mynd 3. Fjöldi látinna
líffœragjafa, fjöldi líffœra-
ígrœðslna og fjöldi sjúk-
linga á biðlista eftir líffœr-
um samkvœmt opinberum
tölum frá United Network
for Organ Sltaring í
Bandaríkjunum (www.
unos.org) til vinstri og
Scandiatransplant (www.
scandia-transplant.org) til
hœgri. Fjöldi lifandi líf-
fœragjafa í Skandínavlu er
einnig sýndur. Upplýsingar
fengnar frá samtökunum
og birtar með þeirra vit-
und.
Fjöldi
100.000
80.000
60.000 -
40.000 -
20.000
0
Unos
Biðlisti eftir líffærum í lok árs
Igrædd líffæri
a__A—A--A A ▲ A A A------A A
Látnir líffæragjafar
■—■—■—■—■—■—■—■—■—■—■
1992 93 94 95 96 97 98 99 2000 01 02
Ár
Fjöldi
2000
1800-
1600
1400-
1200
1000-
800-
600-
400
200-
0-
Scandiatransplant
Biðlisti eftir líffærum í lok árs
. • ..*•
•—•—•
Fjöldi sem fékk ígrædd llffæri frá látnum
a—a—▲
Látnir líffæragjafar
3=1
*—*—*■—-*—*—*—*—*—*-
Lifandi líffæragjafar
1992 93 94 95 96 97 98 99 2000 01 02
Ár
Greining líffœragjafa
í Bandaríkjunum hefur fjöldi líffæragjafa staðið
nánast í stað en einstaklingum á biðlistum fjölgað
hratt. Vegna skorts á líffærum hefur þar verið lögð
æ meiri áhersla á að greina alla hugsanlega líffæra-
gjafa (11). Ástandið í Skandínavíu er ekki eins al-
varlegt (mynd 3). Þeir sem hugsanlega hefðu getað
orðið líffæragjafar en voru ekki úrskurðaðir látnir
samkvæmt heiladauðaskilmerkjum á gjörgæsludeild
í Fossvogi voru aðallega mikið slasaðir einstakling-
ar sem létusl skömmu eftir komu á gjörgæslu. Þeir
eru þó fáir og fækkar eftir því sem líður á tímabilið
sem bendir til að reynsla starfsfólks hafi aukist með
tímanum. Hlutfall þeirra sem greindir voru heila-
dánir af sjúklingum sem létust á gjörgæslu er svipað
og í öðrum könnunum (12).
Neitun aðstandenda
Aðstandendur höfnuðu þátttöku í líffæragjöf í 40%
tilvika þar sem leyfis var leitað og virtist sú afstaða
verða tíðari þegar á leið tímabilið (mynd 2). Á
heimsvísu má búast við höfnun í 20-60% tilvika
eftir löndum (13). í Bandaríkjunum hefur hlutfall
höfnunar verið 46% (11) en á Spáni þar sem sér-
stakt átak hefur verið gert til að fjölga líffæragjöfum
einungis 23% (13).
Bent hefur verið á að yfirleitt gætir ósamræmis
milli almennrar afstöðu í samfélaginu, þar sem mik-
ill meirihluti er jafnan fylgjandi líffæragjöfum, 80-
90%, en einungis fæst samþykki hjá 40-50% þegar
leitað er eftir því (14,15).
Svipað mynstur virðist hér á landi þar sem í
óformlegri vefkönnun Fréttablaðsins í febrúar síð-
astliðnum sögðust 78% þátttakenda vera hlynntir
því að líffæri þeirra nýttust öðrum að þeim látnum
(16) en 40% aðstandenda höfnuðu þátttöku í líffæra-
gjöf eins og fyrr segir.
Ekki koma frarn í sjúkraskrám skýringar á því
af hverju aðstandendur höfnuðu líffæragjöf enda
hefur heilbrigðisstarfsfólk engin leyfi að spyrjast
fyrir um slíkt. I erlendum rannsóknum (14) hefur
verið bent á nokkra þætti sem kunna að hafa áhrif á
afstöðu ættingja:
1. Skilningur á því að hvað er að vera „heiladá-
inn“ er ekki til staðar. Annaðhvort eru út-
skýringar heilbrigðisstarfsfólks ekki nægilega
skýrar eða aðstandendur skilja þær ekki til
fulls vegna tilfinningalegs uppnáms við skyndi-
legt fráfall náins ættingja. Venjuleg skilmerki
fyrir dauða eru enda ekki til staðar þegar
öndun og blóðrás er viðhaldið með vélum
(17).
2. Trú og menningarlegur bakgrunnur eru talin
geta haft áhrif á afstöðu ættingja. Þess má þó
geta að öll stærstu trúfélög heims líta líffæra-
gjöf og líffæraígræðslur jákvæðum augum og
líffæraígræðslur eru stundaðar um heim allan.
Einnig er talið að menntun og fræðsla um líf-
færaígræðslur hafi mikilvæg áhrif á afstöðu
hvers og eins og samfélagsins í heild (5,13,17,
18).
3. Hvenær leitað er leyfis. Lögð er áhersla á
að fara ekki fram á líffæragjöf samtímis því
sem fregnir um andlát eru fluttar fjölskyld-
unni, heldur láta tíma líða á milli (17). Hins
vegar velta aðstandendur stundum sjálfir upp
spurningum um líffæragjöf, jafnvel áður en
andlát hefur verið formlega tilkynnt, og þá er
venja að svara af fullri hreinskilni.
4. Framkoma þess sem leitar leyfis. Það hefur
sýnt sig að ættingjar samþykkja frekar líf-
færagjöf ef sá sem ber upp spurninguna hefur
reynslu af slíkum samtölum. Aðstæður eru
alltaf erfiðar við sviplegt fráfall, bæði fyrir
ættingja og starfsfólk. Spurning um líffæragjöf
eykur enn álagið á alla aðila. Mikilvægt er að
sá sem leiðir slíkt samtal hafi verið þjálfaður
til þess (19).
5. Vilji hins látna. Ef afstaða hins látna til líffæra-
gjafa hefur verið þekkt fylgja ættingjar henni
nánast undantekningarlaust. Því miður er hún
yfirleitt ekki kunn sem gerir ættingjum erfitt
420 Læknablaðið 2005/91
j