Læknablaðið - 15.05.2005, Blaðsíða 73

UMRÆÐA & FRETTIR / HUGÐAREFNI
benti á dranginn austan árinnar. Hann er í beina
stefnu frá Skógum að Alftártungu en einmitt þar lá
leið Svarthöfða. Auðvitað vissi Skúli um rústirnar
af bæ Sturlu sagnameistara, en hann bjó um tíma í
Svignaskarði og færði bæinn upp á hamrana og þar
voru rústirnar. Einnig taldi hann sig vita hvar þessi
100 naut Snorra Sturlusonar urðu úti. En ekki leist
mér á er við komum að Alftá. Nú þótti mér höf-
undi Þórðarsögu kakala bregðast bogalistin. Ekki
gat þessi árspræna, naumast í hófskegg, seinkað för
manna. En bóndinn á Alftá leysti þetta vandamál
að bragði. Hann réði okkur til að skoða Alftá að
vetrarlagi í snjóþyngslum, þá myndum við skilja
söguna rétt. Þórður kakali var þarna á ferð í lok
nóvember 1242 og það var snjór á jörðu.
Sturlunga er líklega til á flestum heimilum á
Islandi. Sigurður Kristjánsson bóksali hóf úlgáfu
á Islendingasögunum um aldamótin 1900 og
seldi ódýrt. Þá fyrst hafði íslensk alþýða efni á
að eignast þær á prenti og þær munu hafa selst
vel. Sturlunga var gefin út í þessum flokki og
einnig hjá Norðraútgáfunni um miðja síðustu öld.
Þetta er sennilega ástæða þess að flestir virðast
halda að Sturlunga sé ein af Islendingasögunum,
ef til vill nokkuð skrýtin Islendingasaga. En
það er fjarri lagi. Vissulega er Sturlunga skrifuð
á svipuðum tíma og margar Islendingasögur,
það er að segja á ofanverði 13. öld og ekki
óhugsandi að einhverjir Sturlunguhöfundar hafi
skrifað Islendingasögur. En sá er reginmunur
að Sturlunga er skrifuð af samtíðarmönnum, en
höfundar Islendingasagna eru að lýsa 300 ára
gömlum atburðum. Sturla Þórðarson, höfundur
íslendingasögu í Sturlungusafninu, var sjálfur í
Örlygsstaðabardaga, hann var í brúðkaupinu á
Flugumýri, þó ekki í brennunni. Hann var viðriðinn
marga aðra stórviðburði á Sturlungaöld. Enginn
efast um sannsögli eða hlutleysi hans, hvorl sem
hann segir frá frændum sínum, vinum eða óvinum.
Hann og aðrir höfundar Sturlungusafnsins höfðu
og aðgang að skriflegum heimildum. Þórður
kakali lét lesa upp rollu langa við hirð Hákonar
Noregskonungs um skipti þeirra Sturlunga og
Haukdæla. Við vitum að Þórður Narfason lög-
maður á Skarði á Skarðsströnd (d. 1308) setti
saman Sturlungusafnið. Hann hafði í fórum
sínum margar sögur eftir óþekkta höfunda, auk
íslendingasögu Sturlu Þórðarsonar. Hann bútaði
niður þessar sögur og setti saman til að reyna að
fá frarn rétta tímaröð. Ekki skulum við nú áfellast
Þórð blessaðan fyrir þessa meðferð á merkum
bókum, allar þessar sögur eru nú glataðar nema
Hrafns saga Sveinbjarnarsonar. Frumrit Þórðar
er einnig glatað en til eru tvö forn skinnhandrit
(frá miðri 14. öld) rituð eftir frumriti Þórðar. Að
vísu er hluti þessara tveggja handrita glataður.
Árna Magnússyni tókst aðeins að finna 30 blöð
af Reykjafjarðarbók, líklega voru blöðin um 180 í
upphafi. Ekki er kunnugt hvort hann fann einhver
blöð í rúmbæli móður Jóns Hreggviðssonar á
Rein. Sem betur fer voru eftirrit á pappír gerð af
báðum skinnbókunum meðan þær voru að mestu
heilar. Skrifarar voru að vísu misgóðir, skutu inn
setningum og slepptu öðrum.
íslendingar ættu að lesa Sturlungu. Fáar þjóðir
munu eiga sögu sína frá 13. öld, skráða af samtíma-
mönnum. Vissulega er hún ekki auðveld viðureign-
ar í fyrstu. Helst þurfa menn að hafa við höndina
svonefnda Lýðveldisútgáfu er kom út 1946 fyrir
tilstuðlan Magnúsar dósents. Þar voru engin smá-
menni að verki, Jón Jóhannesson, Kristján Eldjárn
og Magnús Finnbogason. Formáli prófessors Jóns
er ómetanlegur öllum lesendum Sturlungu, þar
er dregið saman allt er máli skiptir um ritverkið
svo betur verður naumast gert. Þá er þar að finna
textaskýringar, ættarskrár, kort og aðrar nytsamar
upplýsingar. Því miður hefir þetta gagnmerka rit
verið ófáanlegt árum saman. Svart á Hvítu gaf út
Sturlungusafnið fyrir mörgum árum með líku sniði
og þar er einnig að finna margt nytsamlegt til skiln-
ings á Sturlungu.
Að endingu skal þess getið að flestar bækur
sem hér eru nefndar eru fengnar að láni hjá þeirri
ágætu stofnun Bókasafni Garðabæjar, en þar situr
vinsemd og hjálpsemi í fyrirrúmi.
Orlof 2005 - læknar athugið!
Enn lausar vikur í sumar á Alicante.
sjá www.lis.is
undir Orlofsvefur LÍ
Læknablaðið 2005/91 469