Læknablaðið - 15.05.2005, Blaðsíða 25

FRÆÐIGREINAR / LÍ FFÆ R AG J AFI R
fyrir að taka ákvörðun þar sem þeir þurfa að
gera sér í hugarlund afstöðu hins látna (17).
I þessu sambandi má benda á að kannanir er-
lendis benda til að ættingjar sem hafa samþykkt
líffæragjöf séu sáttari við ákvörðun sína en þeir sem
hafna henni (17, 20).
Hér á landi var talsverð umræða um líffæragjafir
og líffæraígræðslur þegar lög um þau voru tekin í
gildi 1991. Eftir það hefur hún öðru hverju verið
tekin upp í fjölmiðlum auk þess sem fræðslubæk-
lingum um líffæragjöf hefur tvívegis verið dreift til
almennings. Markviss fræðsla mætti þó væntanlega
vera meiri. Ef aðstandendur hafna tíðar líffæragjöf-
um kann það að stafa af skorti á fræðslu og þjóðfé-
lagsumræðu.
Samanbiirðiir við Norðurlönci
í samanburði milli landa er vaninn að bera saman
fjölda líffæragjafa á hverja milljón íbúa í landinu á
ári. íslenskir líffæragjafar (3 (1,5) á ári) hefðu þann-
ig verið um það bil 11 á ári hverju eða aðeins færri
en annars staðar á Norðurlöndum þar sem þeir eru
milli 13 og 19 (mynd 4) (21).
Hvað sem því líður virðast líffæragjafir á íslandi
(11 (4,15)) samsvara þörfum landsmanna fyrir líf-
færi. Þó eru helmingi fleiri árlega á biðlista (7 (5,9))
eftir nálíffærum en fá (3 (2,5)) og endurspeglar
það væntanlega skort á líffærum til ígræðslu hjá
samstarfsaðilum okkar ytra. Það er þó erfitt að
fullyrða mikið um þetta þar sem fjöldi á biðlistum
eftir líffæraígræðslu og fjöldi líffæragjafa eru ekki
fyllilega sambærilegir. Biðlistar eftir líffærum hafa
að minnsta kosti lítið lengst undanfarin ár.
Frá upphafi samstarfs við Scandiatransplant 1972
og til 2002 voru framkvæmdar 73 líffæraígræðslur í
Islendinga gegnum samtökin en frá 1992-2002 hafa
Islendingar gefið 109 líffæri. Þeir virðast því hafa
jafnað reikninginn (stundum eru fleiri en eitt líf-
færi grætt í sama einstaklinginn þannig að tölurnar
endurspegla ekki fyllilega fjölda líffæraþega). Þess
má einnig geta að á tímabilinu 1992-2002 voru
37 nýru frá lifandi gjöfum grædd í íslenska þega
en 19 nánýru. Er þetta óvenjuhátt hlutfall lifandi
líffæragjafa. Biðlistar eftir líffærum væru að sjálf-
sögðu mun lengri ef ekki kæmi til þessi gjafmildi
íslendinga. Þeir geta því verið sáttir við frammi-
stöðu sína í þessum efnum.
Hugsanlegar leiðir til að fjölga líffœragjöfum
Þrátt fyrir sífellt lengri biðlista eftir líffæraígræðsl-
um hefur fjöldi líffæragjafa nánast staðið í stað
seinustu ár (mynd 3) (15). Þetta ástand hefur leitt til
umræðu um hvernig fjölga megi líffæragjöfum.
Hin hefðbundna leið með almennri kynningu
og fræðslu ásamt opinberum skrám yfir viljuga líf-
færagjafa hefur ekki þótt skila nægilegum árangri
(15). Bent hefur verið á að gera mætti belur og að
markvissari fræðsla sé nauðsynleg (22). Þessi leið
hefur ekki verið farin hér enn, en sjálfsagt er að
stefna að markvissri fræðslu, til dæmis meðal ungs
fólks sem er að taka bílpróf, og setja saman opin-
berar skrár yfir viljuga líffæragjafa, til dæmis hjá
embætti landlæknis.
í mörgum löndum Evrópu hefur verið fært í
lög að allir einstaklingar þjóðfélagsins séu sam-
þykkir líffæragjöf nema þeir hafi beinlínis lýst yfir
andstöðu sinni áður. Þar sem slík lög hafa verið
sett hefur þó áfram verið hefð að taka fullt tillit
til afstöðu ættingja. Með lagasetningunni er hins
vegar lögð áhersla á að þjóðfélagið telur líffæragjöf
sjálfsagða og eðlilega. Þannig er vísað til samfélags-
legrar ábyrgðar, líffæraígræðsla og líffæragjöf sé
sjálfsögð meðferð sem þjóðfélagið býður upp á og
einstaklingar og fjölskyldur samfélagsins taka þátt
í, þiggja af og gefa til, ef slíkar aðstæður skapast.
Lagasetningin gæti þannig auðveldað ættingjum að
taka ákvörðun um líffæragjöf þegar afstaða einstak-
lings er ekki kunn. Þessi lagabreyting eða afstaða
er talin hafa borið árangur í löndum sem hafa tekið
hana upp. Þar á meðal má nefna Finnland, Noreg og
Svíþjóð (5,23).
Aðrir þættir sem hafa verið nefndir til að fjölga
líffæragjöfum er fjárhagslegur ávinningur þeirra
sem eru tilbúnir að skrá sig sem viljuga líffæragjafa,
svo sem lægri iðgjöld líftrygginga eða skattalækk-
anir (24). Einnig hefur verið ræddur fjárhagslegur
stuðningur við fjölskyldur í sambandi við útför eftir
andlát líffæragjafa (5).
Ljóst er að þótt að allir hugsanlegir líffæragjafar
í sumum löndum gæfu líffæri myndi það ekki duga
til (11). Því eru sums staðar notuð líffæri sem ekki
Mynd 4. Fjöldi látinna líf-
færagjafa á hverja milljón
íbúa á ári í Danmörku,
Finnlandi, Noregi og
Svíþjóð á árunum 1992-
2002 (littp.V/www.scandia-
transplant.org). Fjöldi
líffœragjafa (miðgildi
(25., 75. hundraðsmark) á
hverja milljón íbúa á tíma-
bilinu í hverju landi fyrir
sig er sýndur fyrir ofan
súlurnar. Árlegur fjöldi
líffœragjafa er aðeins lœgri
á íslandi en annars staðar
á Norðurlöndum, það er
11 (4,18 jeinstaklingar
á hverja milljón íbúa á
tímabilinu 1992-2002.
Upplýsingar fengnar frá
Scanditransplant og birtar
með þeirra vitund.
Læknablaðið 2005/91 421