Læknablaðið - 15.05.2005, Blaðsíða 9

RITSTJÓRNARGREINAR
fyrir almenning, gera hana markvissari og beina
henni í auknum mæli að ungu fólki. Stuðla þarf
að umræðu um líffæragjöf innan fjölskyldunnar.
Einnig kemur til álita að setja á stofn opinbera skrá
yfir líffæragjafa sem samhliða aukinni almennings-
fræðslu ætti að geta skilað árangri. Nauðsynlegt er
að tryggja að sem flestir sjálfráða einstaklingar taki
afstöðu og mætti gera það með tengingu við aðra op-
inbera skráningu, svo sem útgáfu ökuskírteinis. Þá er
þýðingarmikið að sú ákvörðun einstaklings að gerast
líffæragjafi sé virt að honum látnum. Loks er mikil-
vægt að efla þjálfun þeirra fagaðila sem annast öflun
samþykkis frá aðstandendum til líffæragjafar því það
gæti hugsanlega aukið fjölda líffæragjafa (7).
Sigurbergur og samstarfsmenn könnuðu einnig
eftirspurn eftir líffærum til ígræðslu hér á landi á
rannsóknartímabilinu og fundu út að árlega hafa
verið sjö sjúklingar að meðaltali á biðlista (1). Draga
þeir þá ályktun að framboð á líffærum hér fullnægi
þörfum íslendinga um líffæri til ígræðslu. Þótt sú
sé raunin tryggir það ekki íslenskum sjúklingum
fullnægjandi aðgengi að ígræðslulíffærum. Líffærin
sem hér fást fara til samstarfssjúkrahúss okkar,
Ríkisspítalans í Kaupmannahöfn, þar sem þau eru
sjaldnast grædd í íslenska sjúklinga. Framboð á
hjörtum, lifrum og lungum hefur annað fremur lítilli
eftirspurn hér en sama er ekki að segja um nýru því
að meðaltali hefur aðeins einn sjúklingur á ári fengið
nýra frá látnum gjafa undanfarin ár. I upphafi þessa
árs voru 11 sjúklingar á biðlista eftir nýra frá látnum
gjafa (samkvæmt upplýsingum frá nýrnalækninga-
einingu Landspítala) og er meðalbiðtími nú tvö
og hálft ár. Meginvandamálið virðist vera hve fáar
nýmaígræðslur eru gerðar árlega á Ríkisspítalanum
í Kaupmannahöfn en þær eru aðeins um 50 og
koma tveir þriðju ígræddra nýrna frá látnum gjöfum.
Nauðsynlegt er að kanna hvort samstarf við annað
ígræðslusjúkrahús á Norðurlöndum kunni að veita
íslenskum sjúklingum betra aðgengi að líffærum lil
ígræðslu.
Biðlisti eftir nýra á Islandi væri án efa enn lengri
ef ekki kæmi til hátt hlutfall lifandi gjafa sem hafa
verið um 70% allra nýrnagjafa undanfarin 15 ár og
er það með því hæsta sem þekkist. Því miður vantar
nokkuð á að réttindi lifandi nýmagjafa hér á landi
séu viðunandi og er nauðsynlegt að úr því verði bætt.
Gert er ráð fyrir að undirbúningur fyrir nýrnagjöf
sem jafnan fer fram á Landspítala, sé gjafanum að
kostnaðarlausu en þessa ráðstöfun þarf að skilgreina
betur til að tryggja að hún gangi snurðulaust fyrir
sig. Þá er ekki óeðlilegt að nýrnagjöfum verði boðið
upp á eftiiiit án greiðslu eftir ígræðsluna. Loks eru
sjúkratryggingar lifandi nýrnagjafa í ólestri og þarfn-
ast tafarlausra úrbóta. Meðal sumra erlendra þjóða
hefur réttur lifandi nýmagjafa verið skilgreindur sér-
staklega innan sjúkratryggingakerfisins og má nefna
að í Danmörku njóta þeir fullrar launatryggingar af
hálfu hins opinbera þann tíma sem þeir eru frá vinnu.
Reyndar hafa vinnuveitendur á Islandi sýnt málinu
nokkum skilning og hafa í sumum tilvikum greitt
gjafanum full laun þann tíma sem hann hefur verið
frá vinnu. Ekki hafa þó allir gjafar verið svo lánsamir
auk þess sem þeir einstaklingar sem stunda eigin at-
vinnurekstur geta orðið fyrir verulegu fjárhagslegu
tjóni. Nauðsynlegt er að lifandi gjöfum séu tryggð full
laun þann tíma sem þeir eru frá vinnu vegna nýrna-
brottnámsaðgerðarinnar. í því tilliti er vert að hafa
í huga að við meðferð nýrnabilunar á lokastigi er
nýmaígræðsla ódýrari kostur en skilun og leiðir því
til sparnaðar fyrir samfélagið.
Fjölgun líffæragjafa hér á landi er þýðingar-
mikið en að sama skapi krefjandi verkefni. Eigi
árangur að nást þarf samvinnu allra sem hlut eiga
að máli, svo sem starfsliðs gjörgæsludeilda, lækna
og annarra fagaðila sem fást við meðferð líffæra-
þega, líffæraígræðslunefndar heilbrigðis- og trygg-
ingamálaráðuneytisins og landlæknis. Jafnframt er
mikilvægt að efla heildarskipulag ígræðslulækninga
hér á landi en ábyrgð á þessari starfsemi dreifist á
ýmsa aðila og má segja að heildaryfirsýn skorti.
Undirritaður telur koma til greina að öll ábyrgð
og umsýsla sem snýr að líffæraígræðslum verði á
forræði Landspítala í samstarfi við heilbrigðisyfir-
völd. Langstærsti hluti þessarar starfsemi fer fram
á Landspítala auk þess sem sjúkrahúsið öðlaðist
viðurkenningu sem ígræðslustofnun og fékk beina
aðild að Scandiatransplant eftir að ígræðslur nýrna
frá lifandi gjöfum hófust þar í desember 2003.
íslendingar eru lítil þjóð sem hefur verið þekkt
fyrir hjálpsemi í garð samborgaranna þegar neyð
steðjar að. Við ættum því að geta náð betri árangri
hvað snertir líffæragjafir en raun ber vitni. Með
samstilltu átaki ætti að vera unnt að fjölga líffæra-
gjöfum og gefa þannig fleiri einstaklingum lífsvon.
Göfugra verk er vart hægt að hugsa sér.
Heimildir
1. Kárason S, Jóhannson R, Gunnarsdóttir K, Ásmundsson P,
Sigvaldason K. Líffæragjafir á íslandi 1992-2002. Læknablaðið
2005;91:417-22.
2. Miranda B, Vilardell J, Grinyo JM. Optimizing cadaveric
organ procurement: the catalan and Spanish experience. Am J
Transplant 2003; 3:1189-96.
3. Sheehy E, Conrad SL, Brigham LE, Luskin R, Weber P, Eakin
M, et al. Estimating the number of potential organ donors in
the United States. N Engl J Med 2003; 349: 667-74.
4. Langone AJ, Helderman JH. Disparity between solid-organ
supply and demand. N Engl J Med 2003; 349: 704-6.
5. Gimbel RW, Strosberg MA, Lehrman SE, Gefenas E, Taft F.
Presumed consent and other predictors of cadaveric organ
donation in Europe. Prog Transplant 2003; 13:17-23.
6. Matas AJ, Bartlett ST, Leichtman AB, Delmonico FL.
Morbidity and mortality after living kidney donation, 1999-
2001: survey of United States transplant centers. Am J
Transplant 2003; 3: 830-4.
7. Robertson VM, George GD. Gedrich PS, Hasz RD, Kochik
RA, Nathan HM. Concentrated professional education to
implement routine referral legislation increases organ dona-
tion. Transplant Proc 1998; 30: 214-6.
Læknablaðið 2005/91 405