Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2001, Qupperneq 28

Bergljót Soffía Rristjánsdóttir
umþenkiiigar. Hún segir auðvitað frá heiðinni þölsk}Tldu sem verður illa
úti vegna þess að karlpeningur hennar er helst til Hgfús. En samfélag
sögunnar er óstöðugt og aðalpersóna hennar lætur meðal annars prím-
signast eða leggur að minnsta kosti af blót og tekur hægfara sinnaskipt-
um.71 myndinni er ritunartími fomsögunnar hins vegar að engu hafður
og kristni hennar eytt. Það er í anda Jónasar frá Hriflu sem taldi Islend-
ingasögur fremur heimildir um svonefnda ‘söguöld’ en tímabihð frá 13.
öld til 15. aldar þegar þær vom flestar ritaðar. Höfunda(r)afstaðan sem
lesa má úr Utlaganum minrdr raunar einnig að nokkra leyti á svofellda
lýsingu Jónasar á ‘söguöldinni’: ,JVlenn vom ákaflega tiltektasamir, og
hver sem varð fyrir minnstu áleitni, þóttist skyldux að þvo þann blett af
í blóði óvinanna.“8
Sennilega era margar skýringar á þH að ekki er hirt um krismi Gísla
sögu í aðlögun seint á 20. öld. Eflaust er þó mest um vert að ffamandi
siðir og forneskja hafa þótt ákjósanlegra myndefrú en þær andstæðu
kröfur sem kristinn siðalærdómur og viðtekin sæmdarhugsjón/hefndar-
skylda samfélagsins gera til Gísla Súrssonar. Þó má vera að vitund mn
íhaldssaman áhorfendahóp hafi haft áhrif á hvemig var að verki staðið.
Þeir sem myndin var ætluð á sinni tíð hafa flestir - líkt og handritshöf-
undur myndarinnar og sú sem þessar línur skrifar - verið aldir upp við
skilning Hriflu-Jónasar og ungmennafélaganna á miðaldabókmenntum
eða þegar best lét hugmyndir íslenska skólans.
m
Útlaginn hefst með mynd af ósnortnu landi. Inn í hana koma amboð
mannsins. Það er stungið, pjakkað og rist uns löng torfa er hafin á spjót.
Undir jarðarmeni birtist handleggur; hnífi er bragðið og skorinn skurð-
ur fyrir neðan olnboga meðan raddir þylja griðamál. Annar handleggur
sést og annar hnífur og aftur er skorið. Jafhffamt hækkar og Ukkar sjón-
arhornið og bolur, háls og andlit tveggja karlmanna blasa við. Myndavél-
inni er því næst beint að tveimur körlum öðrum sem hafast hið sama að
og hinir fyrri og fjær sést hópur fólks, einkum þrjár konur í litklæðum.
Tveir og tveir láta karlarnir skurð nema við skurð og blanda blóði. Þeir
I lengri gerð sögunnar lætur Gísli prímsignast - sjá Membrana Regia Deperdita 1960
bls. 20; í hinni styttri lætur hann af blótum, sjá Gísla saga Súrssonar 1999 bls. 17.
8 JónasJónsson 1933 bls. 33.
2 6