Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2001, Side 41

„Hann er kominn. “ - „Hann erfarinn.
anna og tengingu þeirra, Þórdísar og vefjarins, er lokið við að tákngera
þrjár helstu kvenpersónur myndarixmar sem örlagavalda. Khppingin frá
kljásteinavefhum og nornunum tdl Auðar og Asgerðar við upphaf Utlag-
ans, vitnar um hvaða persónur hrinda atburðarás af stað í fyrri hluta
myndarinnar; klippingin frá nornunum til Þórdísar sýnir hins vegar
hvaða persóna skiptir sköpum í síðari hlutanum. Þórdísi er þó veitt sér-
staða meðal kvennanna þriggja. Hún er sú eina sem býr í draumi Gísla
og lætur þar vel að honum; sú eina sem rýður hann blóði og stendur að
baki gamavefnum - enda sú eina sem leggur beinlínis sitt af mörkum til
að hann sé útlægur ger. Hún segir Berki að Gísli sé vegandinn áður en
Þorgrímur nef íremur seiðinn; hún eggjar Börk í tvígang til hefnda auk
þess sem Þorkell er látinn lýsa þeirri skoðun hennar að GísH hafi sakfellt
sjálfan sig með aðförinni að seiðskrattanum.
Sérstaða Þórdísar er ítrekuð með öðrum draumi og að því er virðist
sýn sem Gísli sér í dauðateygjunum. Þar birtist systir hans, eggjandi,
gott ef ekki sigri hrósandi, enn að baki vefhum, andstætt Auði er sést
tregafull utan hans.
Þegar ‘fröken Svínku’ er ætlað hefndarhlutverk í anda Medeu og flest
er fullskýrt fá áhorfendur annað um að hugsa en hvað búi innra með
Þórdísi eða hvemig sambandi hennar og Gísla hafi í raun verið háttað.
Efdr er aðeins misheppnuð tilraun hennar til hefhdar eftir bróður sinn,
tilraun sem kallast á við fyrstu orð hennar í myndinni. En jafnvel þar er
stigið skrefi of langt.
I fornsögunni er löngun Þórdísar til að gelda/vega Eyjólf gráa lýst á
launfyndinn, tvíræðan hátt: „vildi hún leggja á honum miðjum“ (76). I
myndinni er hún hins vegar látin leggja sverðinu þannig að mið þess
getur naumast verið annað en kynfæri hans - og enginn fær neitt til að
hlæja að.
Eins og minnst var á fyrir margt löngu kvaðst Agúst Guðmundsson
hafa langað til að gera með Útlaganum raunsæja mynd um lifandi per-
sónur. Islendingasögur hafa einatt verið kallaðar raunsæjar en þegar
myndin er borin saman við Gísla sögu Súrssonar kemur einkar skýrt ffam
hve raunsæishugtakið er notað á misjafna vegu. Muninum á afstöðu til
efnisins og Hðtakenda í verkunum tveimur verður ef til vill að noklou
lýst með tilvísun til orða sem Bertolt Brecht lét eitt sinn falla:
Natúralistarnir sýna fólk eins og þeir væru að sýna manni á
39