Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2001, Síða 47

Ungfrúna góðu eða húsið...
er viljalaust verkfæri í höndum annarra. Sé persóna Rannveigar túlkuð á
þennan hátt er gert ráð fyxir að sögumaður bókmenntatextans leggi hina
írónísku afstöðu til ungfrúarinnar til hliðar, að minnsta kosti í síðari
hluta sögunnar.
Þriðja skýringin á sögunni er sú að það skipti engu máh hvort ungfrú-
in sé kjáni eða skörungur. Vilji eða tilfinningar ungfrúarinnar sé ekki
mikilvægur í sögunni af því að hennar hlutverk sé fyrst og fremst að vera
fómarlamb Hússins og sýna svo ekki verði um villst hve hræsnisfull og
siðlaus borgarastéttin er þegar hún þarf að verja sjálfa sig? Þá er það í
raun og vem Húsið sem er aðalpersóna sögunnar og alls ekki ætlast til
að við samsömum okkur við neina af persómmum.
Sósíalismus
Gestur Pálsson sagði að Islendingar skildu ekki póhtíska ádeilu eða
gagnrýni nema hún væri í formi háðs og aðhláturs.2 Islendingar kipptu
sér verulega upp við að vera gerðir hlægilegir, það gætu þeir ekki þolað,
á meðan þeir ættu auðvelt með að hunsa siðaboðskap og predikanir og
tækju móralskar ásakanir ekkert nærri sér.
Halldór Laxness beitti eitmðu háði gegn andstæðingum sínum bæði í
ritgerðum og skáldskap eftir að hann hvarf frá kaþólsku til sósíalisma í
lok þriðja áratugarins. Háðsádeilu er óspart beitt í Sölku Völku sem kom
út 1931-1932 og hún er ríkjandi í Ungfrúnni góðu og húsinu eins og áður
hefur verið sagt. Það sem fyrir Halldóri vakir er ekki að vera fyndinn og
skemmtilegur af því að það sé æðsta og jafnvel eina köllun rithöfunda að
skemmta lesendum og hjálpa þeim að þreyja af sitt leiðinlega líf.
Þvert á móti. Háðið og fyndnin em pólitísk vopn í höndum hans. Með
því að benda á hræsni fina og ríka fólksins og gera það hlægilegt er Hall-
dór Laxness að leggja sitt af mörkum til að steypa því af þeim goðsagna-
stalli sem það hefur sjálft sett sig á. Markmiðið er að afhjúpa þá blekk-
ingu borgarastéttarinnar að hún eigi rétt á peningum og völdum af því
að hún sé á einhvern hátt hafin vfir alþýðu manna.
„Hús“ er annað nafn yfir „ætt“ eins og flestir þekkja úr Biblíunni. I
Eyvík eða Víkinni er aðeins eitt vemlega magnað hús og það er faktors-
2 Gestur Pálsson: Ritsafn. Sögnr - Kuœði - Fyrirlestrar - Blaðagreinar. Með ritgerð um
höfundinn eftir Einar H. Kvaran. Utgefandi Þorsteinn Gíslason, Reykjavík, 1927,
bls. 371-372.
45