Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2001, Page 135

Frá skáldsögii til kvikmyndar
Það er þó of mikil einföldun að segja að sviðssetníngin eða beitdng
hennar með ólíkum kvikmyndakóðum (einkum myndfléttum) geti
átakalaust tekið yfir hlutverk hins alvitra, hljóðlausa sögumanns eða að
tökuvélin komi í stað slíks sögumanns með því „að sýna það sem gerist“
(svo ég túlki MacCabe mjög þröngt). Til að nefna bara eitt (sem flggur
reyndar í augum uppi) þá er tökuvélin - hér stendur hún sem nafhskipti
fyrir þann sem stjómar henni og hvern þann sem segir honum hvert
harrn eigi að beina henni og hvernig - utan heildarorðræðu kvikmynd-
arinnar en hinn alvitri sögumaður er hins vegar órjúfandi hluti af skáld-
sögunni. Kannski er þó öllu nær að segja að abntur frásögn sé órjúfanleg-
ur hluti af heildarorðræðu skáldsöguimar á sama hátt og töluð orð
persónanna. (Ef kvikmyndagerðarmaðurinn vill er hægt að tjá það síðar-
nefhda - hin töluðu orð - orð fyrir orð af persónum í myndinni. Enginn
sKkur möguleiki er hins vegar fyrir hendi varðandi frásögnina, þ.e. varð-
andi þann frásagnarbundna prósa sem við í flestum skáldsögum skipum
í öndvegi vegna þekkingarirmar sem hann færir okkur um persónur,
tímabil, staði; þekkingar sem persónum skáldsögunnar karui að vera hul-
in.) Með stjóm sinni á sviðssetningunni og hljóðrásinni eða með afskipt-
um af klippingunni getur kvikmyndagerðarmaðurinn aðlagað vissa þætti
þessa frásagnarprósa. Það síðastnefnda gæti verið óbein vísbending um
það í hvaða tóni tiltekin persóna lætur orð falla; tökuvélin gæti hins veg-
ar náð svipuðum áhrifum með því að beina athygli að svipbrigðum leik-
arans eða líkamsstellingu (þ.e. þáttum í sviðssetningunni) eða með klipp-
ingu þar sem viðbrögð við sKkum orðum em afhjúpuð (þ.e. með
myndfléttu). Slík áhrif móta jafhframt skynjun áhorfandans á þessum
orðum, og jafhvel með raddblæ leikarans (en þessum áhrifum er náð
með hljóðrásinni).
Kannski er nýr (kvikmyndalegur) veruleiki líklegri til að leysa strax af
hólmi fyrri veruleika (sem orðin skópu) þegar að því kemur að ná á
mynd þessum lýsandi þáttum frásegðarprósans sem varða staði, hluti og
athafhir. Staðan er mun flóknari að því er snertir persónur og sálfræði-
legar athafhir í tengslum við persónur. I kvikmynd er ekki að finna nein-
ar auðsæilegar og aðgengilegar athugasemdir um rás atburðanna á borð
við þær sem frásegðarprósi skáldsögunnar býður iðulega upp á. I alvit-
urri skáldsögu er þessi prósi ekki „varasamur“ í þeirri merkingu að tdl-
heyra fyrstu persónu sögumanni. Þar tryggir linnulaus miðlunin milli
lesanda og atburðarásar hinum fyrmefnda „sannleika“ þess sem ffam
13 3