Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2001, Page 149

Frá skáldsögu til kvikmyndar
Kóðar
Olíkt tungumáli (orða) hefur kvikmyndin engan orðaforða (myndir
hennar eru ekki afmarkaðar eins og orð). Jafhframt skortir kvikmyndina
setningafræðilega byggingu en í stað hennar hefur hún venjubundna
virkni kóða sinna. Að svo miklu leyti sem þessir kóðar gera okkur kleift
að „lesa“ frásögn kvikmynda, að svo miklu leyti sem við lærum að finna
í þeim merkingu (t.d. að reikna með því að sem khppitækni merki „úr og
í fókus“ stórt stökk í tíma) gerist það með þeim hætti að við verðum sí-
fellt vimi að sérstakri notkun þeirra. Slíkt þýðir þó ekki að við höfum
nokkra tryggingu fyrir því að þeir verði alltaf notaðir á þennan hátt.
Nokkurn veginn föst notkun á punkti eða kommu sem greinarmerkjum
fyrir lengsta og stysta lestrarhlé á sér t.d. enga samsvörun í máli kvik-
myndarinnar, né heldur þær reglur sem vísa til tíða í rituðu verki.
„Lestur“ á kvikmynd krefst þess ennfremur að við skiljum aðra kóða
sem eru utan kvikmyndarinnar. Meðal þeirra eru:
(a) Mállegir kóðar (sem taka til viðbragða við tilteknum hreim eða
raddblæ og hvemig hann lýsir skapgerð eða félagslegri stöðu).
(b) Sjónrænir kóðar (viðbrögð við þeim eru annað og meira en það
eitt að „sjá“ og taka því einnig til túlkunar og vals).
(c) Hljómkóðar utan tungumálsins (ná yfir tónlist og aðra heymar-
kóða).
(d) Menningarkóðar (sem taka til allra þeirra upplýsinga sem lúta að
lífi fólks, nú eða fýrr, á tilteknum tíma og stað).
A vissan hátt má segja að kvikmyndakóðarnir sameini þessa þóra kóða
með öðra móti en nokkur önnur listgrein gerir. Þegar við verðum vitni
að k\dkmynd gerum við ráð fyrir því eins og kvikmyndagerðarmaðurinn
að við þekkjum kóðana. Hér er um að ræða almennan kvikmyndakóða
sem hægt er að brjóta niður í undirkóða, eins og Christan Metz hefur
gert, t.d. þá sem lúta að klippingu eða þá sem lúta að sérstökum kvik-
myndagreinum, og svo kóðana sem liggja utan kvikmynda eins og áður
var getið. Mikill munur er á því hvernig þessir kvikmyndakóðar virka og
því hve mjög skáldsagan reiðir sig á ritaða framsetningu mállegra kóða.
Þessi munur hefur ekki verið viðurkenndur nægilega - eða honum veitt
næg athygli - en sú staðreynd á mikinn þátt í þeirri óským huglægni sem
hefur svo mjög einkennt skrif um aðlaganir.
147