Frjáls verslun - 01.10.2012, Side 131

FRJÁLS VERSLUN 11. 2012 131
•­ Af­hverju­hafa­upplýsing-
ar til almennings verið
misvísandi?
•­ Af­hverju­situr­fólk­tryggt­
í embættum sínum þrátt
fyrir alvarleg mistök?
•­ Af hverju ganga allar
umbætur svo hægt?
Breivik­málinu er fjarri því lokið
þótt dómur yfir Anders Behring
Breivik hafi fallið síðsumars.
Jens Stoltenberg, forsætisráð­
herra Noregs, sætir núna gagn­
rýni fyrir hægar endurbætur á
stjórnsýslunni; að berja ekki í
brestina af ákveðni og festu.
Hann verður gagnrýndur fram
að kosningum á næsta ári og
þessi gagnrýni er farin að hafa
áhrif. Kannski endar það svo
að það verður Breivik sem fellir
forsætisráðherrann.
Stoltenberg hefur sagt að brest­
urinn í viðbúnaði landsmanna
gegn hryðjuverkaógn hafi verið
„stærri og rist dýpra en hann
óraði fyrir“. Og hann hefur
ítrek að lýst ábyrgð sinni á stjórn
landsins þegar ógæfan dundi
yfir. Með þetta leggur hann út
í kosningar og ríkisstjórn hans
stendur tæpt.
•­ En hver er þessi brestur í
stjórnkerfinu?­
•­ Hvernig á að berja í
brestinn?
•­ Er munur á því að bera
hina almennu ábyrgð og
að bera ábyrgð á því sem
beinlínis­fór­úrskeiðis?­
Þetta eru spurningar sem
norsk ir kjósendur verða að taka
af stöðu til þegar kosið verður til
þings í haust.
SLÖk­STjórnUn­kOSTAðI­
MAnnSLíF
Í óháðri rannsóknarskýrslu um
atburðina 22. júlí 2011 kemur
fram að brestirnir í stjórnkerfinu
ollu því að ekki tókst að koma í
veg fyrir hyðjuverkin. Eða í það
minnsta hefði mátt takmarka
afleiðingarnar með betri stjórn­
un. Það er þó ekki víst að með
réttum viðbrögðum hefði mátt
koma alveg í veg fyrir manntjón
en með réttum viðbrögðum
hefðu fleiri komist lífs af.
Það er rakið til bresta í st­jórnkerfinu að stjórnar­ráðið stóð óvarið. Átta létu þar lífið og tugir
slösuðust. Og það er rakið til
bresta í stjórnun hjá lögreglu að
Breivik fékk 26 mínútna for skot á
lögregluna á Útey. Á þeim mínút­
um myrti hann tugi ungmenna.
Þrátt fyrir þetta sýnir ný könn­
un núna rétt fyrir áramót að
traust almennings á opinberum
stofnunum hefur ekki rýrnað. En
gagnrýni þeirra sem eiga um
sárt að binda er hávær. Einhver
verður að taka á sig ábyrgðina.
SEX­STjórnUnArVILLUr
Við hina óháðu rannsókn
komu í ljós sex atriði í stjórnun
sem brugðust. Þetta eru allt
klassískar veilur sem stjórnun­
arfræðingar fjalla oft um – en
eitt er um að tala og annað í að
komast.
•­ Skortur­á­eftirfylgni­
Ákvarðanir stjórnvalda ná ekki
fram að ganga. Það skortir á
eftirfylgni. Þetta lýtur sérstak­
lega að lokun Grubbegate,
göt unnar á bak við stjórnarráð­
ið. Þar stóð allt opið og Breivik
náði að leggja sprengjubílnum
nánast undir húsveggnum.
Allir vissu um þennan veik­
leika en lokun götunnar náði
aldrei fram að ganga vegna
tregðu hjá embættismönnum í
ráðuneytunum og í borgarkerf­
inu og vegna þess að forsætis­
ráðherra fylgdi málinu ekki
eftir. Fjölmiðlar kölluðu lokun
„móðursýki“ og fegrunarnefnd
borgarinnar sagði að farartálm­
ar væru ljótir. Enginn tók af
skarið og spurði hvort skipti
meira máli: útlitið eða öryggið.
•­ kerfislæg­tregða
Vitneskja um veikleika í við bún­
aði var þögguð niður í stjórn ­
kerfinu. Þarna berast böndin
sérstaklega að svokölluðu
kerfismálaráðuneyti, það er
ráðuneyti sem sinnir þörfum
stjórnkerfisins fyrir húsnæði,
útbúnað og þar með öryggis­
ráðstafanir.
Gangur mála í ráðuneytinu
virðist hafa verið afar tregur.
Ábendingar um veikleika voru
flokkaðar sem ríkisleyndarmál
og þeim stungið undir stól. Í
sjálfu kerfismálaráðuneytinu ríkti
kerfislæg tregða.
•­ Virðingarröð
Í frægu kvæði Steins Steinarr
um byggingu Hallgrímskirkju
eru húsameistara lögð þessi
orði í munn:
Mín hugmynd er sú, að hver
trappa sé annarri lægri
Þetta á líka við um öll stjórn­
kerfi. Þar er ein trappa annarri
lægri. Þar ríkir virðingarröð og
menn fá bágt fyrir ef vikið er frá
réttri röð. Ári fyrir hryðjuverkin
lét t.d. strfsmaður öryggis­
gæslu í stjórnarráðinu vita uppi
á skrifstofu forsætisráðherra að
tölvukerfið, sem nota átt við að
koma út boðum um vá, væri
ónothæft.
Þetta var brot á virðingarröð.
Boðin áttu að fara til næsta
yfirmanns en ekki beint á topp­
inn. Starfsmaðurinn var fluttur
til í starfi vegna agabrots – en
boðkerfið stóð ónothæft 22.
júlí. Þetta er vandinn hvað á
að gera við „whistle blowers“.
Þeir brjóta virðingarröð. Oftast
eru þeir reknir eða hraktir úr
starfi. Stjórnkerfi þola ekki „litla
Landsbankamenn“.
•­ ómenning­í­stjórnsýslu
Jens Stoltenberg forsætisráð­
herra hefur oftar en einu sinni
vikið að „ómenningu í stjórn­
kerfinu“ þegar hann ræðir
hyrðjuverkin 22. júlí. Þetta styðst
líka við niðurstöður óháðu
rannsóknarnefndarinanr. Með
ómenningu er átt við að starfs­
menn opinberra stofnana leitist
ekki endilega við að ná settum
markmiðum. Allir kraftar fara
í valda­ og hagsmunabaráttu
innanhúss en sjálf vinnan situr á
hakanum.
Forsætisráðherra hefur fullyrt
að yfirstjórn lögreglunnar hafi
„Aðeins nokkrir
mánuðir eru í kosn­
ingar. Forsætisráð­
herra verður að
hugsa um áróðurs­
stöðu sína. Hann
verður að sannfæra
kjósendur um að
í raun og veru sé
unn ið að endur­
bótum.“
„Í hinni óháðu rann­
sókn er bent á að
tilraunir til að koma
á markmiðsstjórn­
un í opinberum
stofn unum hafi ekki
skilað árangri.“