Frjáls verslun - 01.11.2010, Síða 78

78 F R J Á L S V E R S L U N • 1 1 . T B L . 2 0 1 0
bankanna um fjármögnun Íslandsbanka
og Arion banka var tugum milljarða létt af
ríkissjóði og bankarnir fengu stöðu til að
geta tekist á við aðsteðjandi vandamál.
Ég vil nefna annað sem áunnist hefur
en það eru viðamiklar breytingar innan
bankanna sjálfra. Stjórnkerfi þeirra hefur
verið endurskipulagt svo og allt áhættu­
og upplýsingakerfi. Vinna við að koma
að nýju á tengslum við erlenda banka
er í markvissum farvegi, sem og leit að
framtíðareigendum sem geta skapað
traust og stöðugleika á bankakerfinu hér.
Við skulum ekki gleyma því að það tók
örstutta stund að glata niður áratuga­
trausti bankakerfisins á Íslandi og það
mun taka okkur langan tíma að byggja
traustið upp að nýju, bæði innan lands og
utan, og þetta traust byggist einvörðungu
á gerðum okkar.
Það sem hefur tekið lengri tíma en við
vonuðumst til í upphafi er annars vegar
endurskipulagning á fjárhag einstaklinga
og fyrirtækja og hins vegar að opna sam­
skipti við erlenda aðila. Margvíslegar
ástæður liggja þessu til grundvallar.
Endurfjármögnun bankanna lauk ekki
fyrr en seint á árinu 2009 og sköpuðust
þá fyrst möguleikar á að hefjast handa.
Vinna við endurskipulagningu var vel
á veg komin á vormánuðum 2010, en
vandinn reyndist hins vegar víðtækari en
menn sáu fyrir þegar af stað var farið og
vil ég nefna nokkur dæmi í því sambandi.
Lausnir sem stóru bank arnir þrír beittu
sér fyrir í upphafi voru of flóknar og náðu
væntanlega ekki nægilega langt til þess
að einstaklingar og forsvarsmenn minni
fyrirtækja væru reiðubúnir að ganga til
samninga. Það skipti þó væntanlega meira
máli að vandi skuldugra einstaklinga og
fyrirtækja lá miklu víðar en hjá bönkunum
þremur og hvorki minni fjármálafyrirtæki
(eignar leigur, kortafyrirtæki, sparisjóðir)
né opinber fyrirtæki (íbúðalánasjóður,
ríkis sjóður, lánasjóður sveitarfélaga) eða
lífeyrissjóðir höfðu lokið fjárhagslegri
endurskipulagningu eða breytt vinnu­
reglum til að takast á við vandann með
stóru bönkunum. Birtist þetta t.d. í því
að þótt gefið væri eftir og lagað til hjá
bönkunum gat niðurfelling í vissum
tilvikum verið skattlögð sem skildi skuld ­
ara í meginatriðum eftir í óbreyttri stöðu.
Það hjálpaði heldur ekki til að dómur
féll í júní sl. í þá veru að nokkrir af al­
geng ustu lánasamningum síðustu 8­10
árin hér á landi voru dæmdir ólöglegir
og í framhaldi af því skapaðist óvissa
um vaxtakjör á slíkum samningum, sem
leystist ekki fyrr en í september. Til að
tefja endurskipulagninguna enn frekar var
sífellt látið í veðri vaka, m.a. af nokkrum
þingmönnum, að einhvers meira og betra
væri að vænta hinum megin við hornið.
Allt leiddi þetta til þess að einstaklingar og
forsvarsmenn fyrir tækja sáu ekki ástæðu
til að ganga til samninga um skuldamál
sín, þó svo að innifalið í samningum bank­
anna væru ákvæði þess efnis að skuldarar
glötuðu í engu rétti til leiðréttinga ef al­
m enn ar breytingar kæmu fram síðar þeim
í hag. Það var fyrst á haustmánuðum
2010 sem tekið var í heild á þessum
málum og er það von mín að við sjáum
gjörbreytingu á endurskipulagningu á
skuldamálum á næstu mánuðum.
Annað sem hefur tekið lengri tíma en
við vonuðumst til í upphafi er að taka
upp eðlileg samskipti við erlenda banka.
Þarna spilar eflaust margt inn í. Í fyrsta
lagi skulum við ekki gleyma því að sú leið
var farin hér á landi að láta lánardrottna
gömlu bankanna, og þar á meðal eru
allir helstu bankar á Vestur löndum, bera
verulega skarðan hlut miðað við það
sem annars staðar hefur gerst. Í Glitni
banka einum, svo dæmi sé tekið, hafa
lánardrottnar tapað milli 1.500 og 2.000
milljörðum króna, sem samsvarar rúmlega
landsframleiðslu eða fjórum sinnum
fjárlögum ríkisins. Í öðru lagi er því ekki
að leyna að töfin á Icesave­samningunum
hefur haft það í för með sér að hvorki
erlendir bankar né matsfyrirtæki hafa
vilj að eiga eðlileg samskipti við Ísland.
Þótt ánægjulegar undantekningar sé að
finna um erlenda fjármögnun íslenskra
fyrirtækja ber að hafa í huga að annars
vegar er í raun um erlend félög að ræða,
þótt höfuðstöðvar séu hér á landi, og í
öðrum tilvikum eru vaxtakjör verulega fyrir
ofan það sem ætla má að fengist ef sam­
skipti væru eðlileg. Forsendan fyrir því
að koma þessum málum á rekspöl er að
ganga frá samningum um ágreiningsmál
við erlend ríki, ríkissjóður fái matseinkunn
viður kenndra matsfyrirtækja og í kjölfarið
á því koma svo bankar og önnur íslensk
fyrirtæki. Sumum finnst þetta merkilegt
og við getum haft skoðanir á því hversu
sanngjarnt eða eðlilegt þetta ferli sé.
Stað reynd málsins er hins vegar sú að
við erum ekki nafli alheimsins og það eru
aðrir en við sem ákveða leikreglurnar, við
erum hins vegar afar háð því að þessi mál
komist í eðlilegan farveg sem fyrst.
Hversu traust eru útlánasöfn nýju
bankanna og hversu mikil er afskrifta­
þörf þeirra næsta árið?
Gæði útlánasafna ráðast í meginatriðum
af tvennu. Vinnubrögðum sem viðhöfð eru
við lánveitingar og eftirfylgni með safninu
annars vegar og svo hins vegar hvernig
almennt efnahagsástand er á því svæði
sem útlánin taka til.
Efnahagsástand hér hefur verið slæmt,
en gera má ráð fyrir að það fari hægt
batnandi. Miklar niðurfærslur útlána við
endurfjármögnun bankanna hafa endur­
speglað þetta ástand og er það trú mín
að núverandi niðurfærsla/matsverð eigna
nægi til að mæta afskriftaþörf í tengsl­
um við endurskipulagningu lána hjá ein­
staklingum og fyrirtækjum.
Átt þú von á því að gjaldeyrishöftin
verði afnumin á næsta ári?
Ég á ekki von á því að gjaldeyrishöftin
verði að fullu afnumin á næsta ári. Ég
geri mér þó vonir um að Seðlabankinn
geti stigið einhver skref í þá átt því mikil
og vaxandi þörf er á að komast út úr nú­
verandi stöðu, en það verður að stíga
hvert skref af varúð. Ég er ekki viss um
að allir geri sér grein fyrir hvað við er að
eiga, t.d. eru eignir gömlu bankanna afar
miklar og þeim fjármunum þarf að koma
til kröfuhafa. Ég óttast að gjaldeyrishöftin
hverfi ekki að fullu fyrr en varanleg lausn
er í sjónmáli að því er gjaldmiðilsmál okkar
varðar.
Óttast þú fjármagnsflæði frá landinu
með afnámi gjaldeyrishafta?
Ef öll gjaldeyrishöft yrðu afnumin fljótlega
væri ástæða til að óttast verulegan fjár­
magnsflótta frá Íslandi. Það er því lykil at­
riði að höftin séu afnumin í áföngum og
hvert skref sé tekið af varúð.
HVAÐ SEGJA ÞAU UM ÁRAMÓT?