Tímarit Máls og menningar - 01.04.1941, Page 55

TÍMARIT MALS OG MENNINGAR
49
vera reikistjörnunnar Neptúns var sönnuð með álykt-
u n af athugunum á gangi Úrans, áður en nokkur mað-
ur liafði séð liana. A þessu stigi vissu menn, að Nep-
tún var til, án þess að „þekkja“ hann. Enn eitt dæmi:
Það má telja fullsannað, að fjarhrif og fjarskynjun eigi
sér stað. En vísindin þekkja þessi fvrirbæri ekki enn
þá, geta ekki skýrt, hvernig þau megi eiga sér stað. Eg
er líka sannfærður um, að sanna mætti, að vitneskja
fæst stundum um ókomna og vísindalega óútreiknan-
lega hluti, t. d. ef safnað væri með nógu mikilli alúð
og nákvæmni dæmum um drauma fyrir daglátum. En
samt gæti liðið óralangt þangað til þelta vrði skýrt með
mannlegri þekkingu, hugsanlegt að það vrði aldrei. —
Hér verður að greina á milli þess að vita, að eitthvað
eigi sér stað, og skilja það og þekkja. Og það á við
um fleira af því, sem menn kalla þekkingu, en flesta
grunar. — Vegna þess, að tilvera guðdóms er enn fjær
því að vera „vísindalega sönnuð“ en tilvera annars líl's,
skal eg minnast á það atriði. Ameríski lieimspekingur-
inn William James, sem var allt í senn, maður skarp-
skyggn, gætinn og hlevpidómalaus, liefur ritað bók um
ýmsar tegundir trúarreynslu (Varieties of religious Ex-
perience). Hann fer á vegum sálarfræðinnar svipaða
braut og Leverrier (sem uppgötvaði tilveru Neptúns)
á vegum stjörnufræðinnar. James þvkist í vissum teg-
undum trúarrevnslu finna ábrif frá einhverju „meira“,
einhverju X. En frekara vill hann ekki fullyrða. Á þetta
„meira“ lítur liann sem guð eða guði í hlutfalli við
mennina. Um niðurstöðu lians má vitanlega deila. En
rannsóknaraðferð hans er mjög atliyglisverð, og fyrir
það er ekki takandi, að eftir margar slíkar rannsókn-
ir, sem bentu í sömu átt, mætti „segja með mikilli
vissu“, að einhverjar æðri verur væru til, sem áhrifa
gætti frá á mannlega tilveru. Þaðan væri samt langur
vegur til þess að þekkja slík máttarvöld.
3) Það er alveg rangt, þegar B. F. segir, að eg hafi
4