Tímarit Máls og menningar - 01.04.1941, Síða 80

74
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
kannast við, að íslendingar sjálfir hafi sýnt honum merkilegl
fálæti og allt of litið kunnað að meta gildi hans alllengi fyrst
framan af, þá hefur brugðið mjög til hins betra um það nú
síðustu árin, og munu jieir nú fáir, sem vilja ekki unna honum
sannmælis og fullrar viðurkenningar á verkum hans. Þetta er
út af fyrir sig ærið nóg til þess, að menn nú geti tekið verki
frá hans hendi með fögnuði. En einnig af öðrum ástæðum má
telja útkomu þessarar bókar til merkisviðburða í bókmenntalífi
þjóðarinnar: Þetta mun vera fyrsta bókin, sem Gunnar Gunnars-
son hefur frumsamið á íslenzka tungu um mjög langt skeið —
eða síðan hann var barn að aldri og lítt kominn til þroska sem
listamaður móts við það, er síðar varð. Og hún er fyrsta nýja
bókin, sem frá lionum kemur, síðan hann kom heim aftur til
ættlandsins, með hinn langa og glæsilega bókmenntaferil að haki
sér erlendis. Það mun þvi verða litið á bókina sem tákn tima-
móta i sögu skáldsins, sem eins konar heimkomuóð til feðra-
hyggðanna, sem hann nú heilsar á ný og vottar sonarlega holl-
ustu á tungu feðra sinna.
Val yrkisefnisins og meðferð þess sýnir ekki einungis sonar-
ást og ræktarsemi til þessara byggða, heldur lika djúptækan skiln-
ing á fábreytilegu lífi og baráttu þess fólks, sem kynslóð eftir
kynslóð, öld fram af öld hefur háð þögult strið við náttúruöfl-
in og haldið hyggðinni við, og á hinum jafn þögla en þunga
harmi, sem þjáir síðustu kynslóðina, sem staðföst reynist í bar-
óltunni, jiegar hún sér þá næstu hopa undan sandfokinu og ösku-
regninu og leita til Ameríku eða annarra hinna fyrirheitnu landa,
sem virðast benda lienni til blíðari lifskjara — þegar luin sér
býlunum fækka, túnblettina fara í órækt, engjar og beitilönd
eyðast og verða örfoka.
En þrátt fyrir allt er hér ekki einungis harmur yfir lieiðabyggð,
sem er að eyðast, heldur líka harmbót: Það eru alltaf ein-
hverjir, sem herða tökin, svo að knúarnir hvitna við hverja
raun, alltaf einhverjir, sem standa fast báðum fótum á arfleifð
feðranna og bjóða fram hrjóstið í hinni sífellt áframhaldandi
haráttu, þegar aðrir snúa við baki og flýja. — Það er saga ís-
lenzkra hyggða — íslenzkrar alþýðu — um aldir: Harmsaga —
en hetjusaga jafnframt ....
Heiðin hefur fóstrað ósvikinn málm islenzks ætternis: Höfð-
ingja i kotungskufli; hrjúfa hið ytra, en með næga hlýju í hjarta,
hjálpfýsi og fórnarlund, án stórra orða eða yfirlætisfullra at-
hafna. Konur og menn, sem elska og sakna, en lika kunna að
grípa tækifærið til þess að njóta og gleðjast, til þess að sýna
þakklæti og hluttekningu, æðrulaust fólk, en oft beggja blands