Tímarit Máls og menningar - 01.12.1946, Blaðsíða 65

KAJ MUNK
303
aS semja um frið við Hannibal, en hann er sigurviss og dramb-
látur og hafnar öllum friðarumleitunum. Og þættinum lýkur með
orðum Fabíusar: „Þá verð ég að samhryggjast þér yfir sigrinum
á morgun“. Með þessum orðum kvaddi Kaj Munk stefnu Hitlers
í leikritagerð sinni og lýsti í fyrsta sinn trausti sínu á manndáð og
þrautseigju Bretaveldis.
Efni allra leikrita Kaj Munks verður ekki rakið hér. Þeim sem
það girnast má vísa til hókar, sem Alf Henriques hefur nýlega gefið
út um skáldið. Hins vegar er ekki úr vegi að víkja nokkrum orðum
að dramatískri list Kaj Munks.
Kaj Munk átti ekki aðeins leikritum sínum frægð sína að þakka,
heldur einnig þeim listamönnum, sem gæddu þau lífi á leiksviði.
Hann samdi víst sjaldan leikrit með ákveðna leikara í huga í hverju
hlutverki, en honurn var Ijóst, að leikhúsin ein gátu gefið orðunum
líf, og honum vildi það happ til, að margir leikarar skildu hann og
gerðu hlutverkum hans beztu skil.
Mörg hlutverkanna í leikritum Kaj Munks eru sambærileg við
hlutverk Ibsens, og þeirra verður lengi minnzt í danskri leiklistar-
sögu. Yrkisefni sín sótti liann oftast í biblíuna og veraldarsöguna.
Hann tignaði löngum stórmenni sögunnar með hreinni aðdáun á
valdamanninum; það voru einkum þessar persónur, sem gátu orðið
uppistöður í leikritum hans og voru dramatískar á leiksviði, enda
endurreisti Kaj Munk danska leiklist framar öllu með stórfengleg-
um leikritum sínum um söguleg efni. Þau eru samin í anda Shake-
speares, Oehlenschlágers, Ibsens og Strindbergs, og þau áttu sinn
þátt í því að losa leikhús Kaupmannahafnar úr kyrrstöðu með því
að leggja aftur megináherzlu á sjálfa leiksviðslistina. Markmið Kaj
Munks voru litir, ástríður og hröð viðburðarás. Listin á að vera
„chock“, hefur hann sjálfur sagt. En listin á einnig að vera í þjón-
ustu æðra valds. Áhorfandinn á að standa frammi fyrir einhverju
æðra afli, krafti andans eða guði. Kaj Munk heppnast þetta oft. í
„Orðinu“, sem að mörgu leyti má telja eitt af beztu leikritum hans,
stendur áhorfandinn andspænis guði sjálfum, eins og hann birtist
í kraftaverkinu, sem er brot á öllum náttúrulögmálum en gerist þó
fyrir guðstrú vitfirringsins Jóhannesar og saklausa barnsins. í
þessu kraftaverkaleikriti styðst Kaj Munk við reynslu sjálfs sín.