Tímarit Máls og menningar - 01.06.1950, Side 142

132
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
list. láta ekki há sér það sem af tilviljun er almennt sagt að sé fagurt,
finna í henni manninn sem gerði hana. Hann skilur list á hvaða tíma
sem hún er gerð.
Nú gæti ég trúað að listamenn hugsi minna um fegurðina en aðrir
menn, en séu hinsvegar næmari fyrir því sem orðinn er ávani í stað
ferskrar sjónar og hafi ástríðu til að sneiða hjá honum í verkum
sínum.
Myndlistarmenn marka verkum sinum sjaldan augljósa afstöðu til
stríðs dagsins, þess sem gerir heimsmyndina eins og hún er í það og
það skiptið. En þess eru þó nokkur dæmi á ýmsum tímum. Guernica
eftir Picasso og margar myndir Goya eru ádeila og spott um samtíð
sína, í jákvæðum tilgangi. Dýrmætustu eiginleikar myndar eru þó ekki
á þessu sviði sem liggur á snið við hlutrænan veruleika hennar og gef-
ur aðeins bendingar um, hvað t. d. barinn maður og bundinn er mett-
aður rólegri fyrirlitningu, — eða hvað sprengja getur orsakað mikla
angist og dauða meðal manna og dýra. Þrátt fyrir þessa jákvæðu af-
stöðu til mannlegra viðfangsefna á vettvangi dagsins myndu myndir
þeirra ekki lifa nema eitthvað annað hjálpaði til, sem er að uppruna
myndræns eðlis og má rekja framar öllu til persónulegrar sjónrænnar
reynslu listamannsins. Sá sem vill skilja mynd þarf að skoða hana
hlutrænt, —- láta sér ekki nægja draumóra um það sem myndin er af
og um lífsformið eða tímabilið sem hún varð til á. Að skoða mynd þann-
ig — sem er eina leiðin að tilgangi og kjarna hennar, mannsins sem gerði
hana, er líkt því að hlusta á erlent mál sem maður skilur ekki, en mað-
ur hlustar vegna blæbrigða málsins, hrynjandi þess og tilbreytinga,
fullkomnunar og fegurðar, án merkingar. Að því leyti er það þó ólíkt
því að skoða mynd, að það sem tjáð er með málinu næst því aðeins
að maður viti merkingu orðanna sem notuð eru. I málverki er þetta
öfugt: ef það er af manni sem við þekkjum næst inntak þess því aðeins
að við látum okkur ekki nægja að svo sé, en reynum hinsvegar að gera
okkur grein fyrir allri myndinni, sem geymir í hlutrænum veruleika
sínum kjarna þess sem gerði hana, hugsun hans, tilfinningar og reynslu,
— sjón. Skemmtilegt er að minnast í sambandi við þetta hversu skap-
höfn Cézanne kemur skýrt fram í baráttu hans við efnið. málninguna,
og hvernig honum lánaðist að tjá, á öflugan hátt, samræmdan eðli hans,
það sem hann hafði fundið og skilið. Flestir sem kannast við nútíma