Tímarit Máls og menningar - 01.06.1950, Síða 161

UMSAGNIR UM BÆKUR
151
höfundur gleymi ásetningi sínum um
varfærni og lýsi beinlínis trúarhug-
fnyndum frumstæðra núlifandi þjóða
-— og jafnvel fornþjóða með háþróaða
menningu — eins og það ætti óskoraS
við um trúarhugmyndir frummannsins
og þróun þeirra.
Eins er stökkið frá -— hinum strjálu
— steingervingafundum fomleifafræð-
innar til anda gædds og menningu
skapandi manns sannkallað salto mor-
tale. Eg efa ekki, að höfundi er þetta
sjálfum fullljóst, en mér finnst, að
hann hefði vel mátt benda lesendum
sínum rækilegar á erfiðleikana og
skýra þeim frá hinum fjölmörgu vafa-
atriðum, sem enn þá loöa við þróunar-
kenninguna. Höfuðvandinn er í því
fólginn, að skýra uppruna hugsunar
og sköpun menmngar. Skynsemd dýrs-
ins er bundin eðlishvötum þess; hún
nær ekki út fyrir það svið, sem tryggir
fullnægingu þeirra. Hvemig losnaði ein
tegund dýra — eða e. t. v. margar teg-
undir — úr þessum fjötram? Ótvírætt
svar við þessari spumingu gæfi full-
komna skýringu á uppruna mannsins.
En hún er ekki fengin enn. Tveir
heimspekingar, sem á síðustu áram
gerðu merkilegar tilraunir til að skýra
þróun manns og menningar, taka þetta
vandamál að mínu viti alvarlegar. Ég
á þar við rit A. Gehlens: Der Mensch,
Berlin 1940 og Lecomte du Noiiy:
Human Destiny, New York, London,
1947. Kenningar beggja virðast mér þó
stranda, hvor á sinn hátt, einmitt á
hinni torveldu skýringu um upprana
manns og menningar. En margt er
snjallt og skarplega athugað hjá þeim.
Hið sama má segja um „Forsögu
manns og menningar". Þrátt fyrir þá
hulu, sem hvílir yfir aðalviðfangsefni
bókarinnar, þróun lífsins frá dýri tií
manns, er hún full af fróðleik og margt
er vel sagt í henni. Víðtæk þekking,
fágæt orðfimi og óbifanleg sannleiks-
ást höfundar einkenna hana.
II. Austurlönd.
Fyhhi útgáfan birtist 1908. Síðari út-
gáfan er á margan hátt breytt og auk-
in. Ber þá einkum að nefna tímatal,
sem nú fylgir höfuðþættinum um
hverja þjóð eða þjóðaheild. Er að því
hið mesta hagræði við lestur bókar-
innar og auðveldir mjög samanburð á
sögu hinna ýmsu þjóða. Þá era í síðari
útgáfunni fjölmargar myndir, en þær
voru engar í útgáfunni frá 1908.
Bregða þær skýru ljósi yfir ýmis menn-
ingarsöguleg atriði, sem bókin greinir
frá. Þá era nokkrir þættir nýir í síðari
úlgáfunni, svo sem kaflinn um Sú-
mera og Akkadi og kaflinn um Egypta.
Af nýju köflunum þykir mér þó vænst
um Gilgames-söguljóðið og um Gandi-
kaflann. — Of langt mál yrði að telja
upp þær breytingar, stórar og smáar,
sem höfundur hefur gert á þessu riti'
sínu.
Höfuðþættir bókarinnar era þó hinir
sömu og fyrr. Hún hefst með rækilegu
ágripi af sögu og menningu Kínverja.
Era sögð æviatriði einstakra spekinga
og kenningar þeirra raktar allítarlega,
en þeim samfara er þróun trúarbragð-
anna. Við fáum að fylgjast með því,
hvemig hinum yfirlætislausa Kung-tse
tókst að skapa þessari risavöxnu ■ þjóð
andlega hámenning, sem tryggði jafn-
an viðgang hennar og varð henni styrk-
ur í ýmsum raunum. „Með keisaraleg-
um fyrirmælum var honum smám sam-
an lyft stig af stigi, og á vissum árs-
tímum brenndu bæði keisarinn og em-