Tímarit Máls og menningar - 01.09.1954, Síða 12

122
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR:
meðal fólks; hörmulegt til þess að vita að fólk skuli freistast til að hlýða
á öskrin í stríðsæsíngamönnum heldur en leggja eyrun við mildum radd-
hlæ menníngarfrömuða; fólk skuli láta sér gott þykja að taka við dag-
legri hýðíngu með sporðdreka af hendi heiftúðugra stjórnmálamannai
í þeirri vissu að það sem vesalir menníngarfrömuðir kunni að mjæmta
muni aungu fá áorkað um það hver forlög því verði ráðin. Á hinn bóg-
inn er því ekki að neita, menníngarfrömuðirnir eru reyndar helsti sagna-
fáir á vorum tímum — því miður.
Þeir eru sagnafáir — og því fer sem fer. Þeir láta stjórnmálamönnum'
og hershöfðíngjum orðið eftir — það orð sem var köllun þeirra og
skylda, en þegja sjálfir þunnu hljóði, ellegar skreiðast útí horn og setja
þar saman nokkrar einkahugleiðíngar um hina sorglegu nauðsyn þess að
gánga út og deya. Þannig er vanmat lesendanna sjálfra á orðsins mönn-
um ekki höfuðorsök þess hve mjög hefur dregið úr áhrifum þeirra á vor-
um dögum, heldur vanmat þeirra á sjálfum sér og köllun sinni sem full-
trúar menníngar og rödd þjóða. Þess eru altof mörg dæmi að andans
menn á vorum dögum láti stjórnmálamenn hræða sig. I stað þess að
fylgja hinu gamla heilræði Goethes: „greif hinein ins volle Menschen-
leben“ hafa þeir annaðhvort hætt við að neyta þess afls sem orðið býr
yfir, vegna þess þeir eru lentir í einhverri botnholu í stjórnmálum, elleg-
ar þeir hafa gerst búðsetumenn í fílabeinsturninum. Skáld og rithöfund-
ar reyna margir hverjir að gánga eftir hljóðfalli stjórnmálamanna með
því að gerast boðberar alskonar svartsýniskennínga, og á þetta einkunv
við hér vestra. Tillag þeirra til menníngar er ofoft einhverskonar ófrjó-
ar vángaveltur sem eiga að sanna fullkomið tilgángsleysi allra hluta, og
túlka mannlegt líf sem einhverskonar böl í sjálfu sér eða jafnvel slys;
þeir gánga á hönd nokkurskonar dauðadýrkun sem fær útrás í mjög tor-
skiljanlegri og grámuggulegri lífhræðslu með tilheyrilegum ángistaróp-
um; og virðist skáldskapur af þessu tagi vera samanskrifaður í því einu'
skyni að þægjast sérstökum stjórnmálamönnum og fá fólk til þess að
játast í örvæntíngu undir morðhótanir þeirra einsog þar væri um að
ræða skýlaust boðorð.
Augljóst er að andleg afstaða af því tagi sem ég nú hef lýst er of nei-
kvæð til þess að geta orðið grundvöllur nokkurra umtalsverðra bók-
menta; hugarfar sem afneitar lífinu sjálfu hlýtur að hafa fyrirfram lam-
andi áhrif á sérhverja listræna tilraun, bera upplausn og tæríngu í rót