Tímarit Máls og menningar - 01.09.1954, Qupperneq 69

ÞJÓÐIR OG TUNGUMÁL
179
er eyddi ævi sinni í Rupertbeig hjá Bingen. Sú tilraun var mörgum öld-
um á undan samtíð sinni, því að Hildigerður þessi gerði mál sitt þannig
úr garði, að það var ritað með venjulegum bókstöfum eins og hvert ann-
að mál, en annars áttu tilraunir manna til að búa til alþjóðamál það
sameiginlegt fram eftir öllum öldum, að höfundar þeirra hugsuðu sér
þau aðeins sem ritmál, eins konar myndamál, táknmál, en ekki talmál.
En engin þessara tilrauna bar hinn minnsta árangur. Það var ekki fyrr
en á 17. öld, að dálítill skriður fór að komast á þetta og tilraunir manna
í þessa átt urðu markvissari.
Franski heimspekingurinn René Descartes sagði t. d. í bréfi 1629, að
það hlyti að vera mögulegt að skapa frá grunni fullkomið alþjóðamál og
segir í því sambandi: „Það mál yrði að hafa aðeins eina beygingu sagna
og fallorða og orðmyndun. Þar mættu alls ekki vera ófullkomnar né
óreglulegar orðmyndir. Sagnbeygingar og orðmyndun yrði að vera með
viðskeytum eða forskeytum, sem bætt væri við orðstofninn.“ Þrátt fyrir
þessar skýru hugmyndir sínar taldi Descartes að alþjóðamálið yrði að
vera byggt upp sem líkast rökfræðiþrautum, þ. e. að vera kerfi þar sem
unnt væri að koma fyrir öllum hugsunum eða hugmyndum á svipaðan
hátt og hægt er að koma öllum tölunum fyrir í talnakerfinu. Nokkuð
svipaðar hugmyndir hafði þýzki heimspekingurinn Leibnitz, en hann
taldi, að allar hugmyndir væru samsettar af hugsanaeindum eða frum-
hugsunum, á sama hátt og háar tölur eru oft samsettar af frumtölum, en
um alþjóðamál hugsaði hann og ritaði mikið. Það hefur enn ekki allt
verið prentað, fyrr en þá á síðustu árum. Tékkneski heimspekingurinn
Jan Amos Komensky (Comenius) lýsti því í riti sínu Via lucis (Vegi
ljóssins), 1641, hvernig umhorfs yrði í heiminum, þegar allir menn not-
uðu eitt og sama tungumál, sem yrði að sjálfsögðu miklu auðveldara og
auðlærðara en þjóðtungurnar. Margir fleiri rithöfundar rituðu um
þetta efni, og sumir komu fram með ákveðnar tillögur um alþjóðamálið.
Aðalókosturinn við allar þessar tillögur var þó jafnan hinn sami: hversu
lítið tillit var tekið til lifandi tungna Og reynslunnar af þeim. Það atriði
beið 19. aldar manna.
Sumar þessar tillögur voru á þann veg, að nota átti sérstakar orða-
bækur og eins konar dulmálslykla. Ef ég t. d. vildi eftir þessari aðferð
skrifa bréf til Indlands, leita ég fyrst í íslenzku orðabókinni hvaða númer
þetta orð hefur, sem ég ætla að skrifa. Ég skrifa síðan númerið í bréfið