Tímarit Máls og menningar - 01.03.1956, Blaðsíða 104

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
I'au ár, sem Albert Schweitzer er að alast
upp, eru miklir umbrotatímar í andlegum
efnum. Mennimir em óðum að týna „gömlu
trúnni um Edens líf“ fyrir hin geysi-
legu áhrif kenninga Darwins. Flestir hinna
heztu og merkustu manna sem J)á vom að
alast upp háðu mikið sálarstríð, Darwin og
Bíhlían toguðust á um ]>á. En svo var þó
ekki um Schweitzer, eða það vottar a. m. k.
ekki fyrir því í ævisögunni. Hann er prests-
sonur og er frá blautu bamsbeini alinn upp
í „gömlu trúnni“ og virðist hafa haldið
henni án sálarstríðs. Nú þarf enginn að ef-
ast um að Schweitzer, slíkur maður sem
hann var, hefur komizt í kynni við öll þau
vandamál sem orkuðu svo mjög á hugi sam-
tíðarmanna hans. En hann virðist alltaf
hafa verið ákveðinn trúmaður, heill og ein-
faldur. Sannfæring hans um sannleik og
verðmæti kristinnar trúar var bjargföst frá
fyrstu bernsku. Þess vegna átti hann svo
auðvelt með að troða þær furðulegu brautir
sem hann gerði. Hann var sannfærður um
að sá einn hefði öðlazt réttan skilning á
hinum mikla meistara frá Nasaret, sem af
alhug vildi lúta vilja hans og fylgja dæmi
hans. Schweitzer verður ágætur kennimað-
ur, hálærður guðfræðingur og undursam-
legur organleikari. En það veitir honum
ekki þá gæfu sem hann þráir. Hann ákveð-
ur að helga sig líknarstarfsemi og þar vill
hann sannarlega vera í fremstu víglínu.
Honum nægir hvorki meira né minna en að
fara til Kongó og vinna á meðal einnar
aumustu og menningarsnauðustu þjóðar
veraldar, er stendur undir hinu skelfilega
oki hins franska nýlenduveldis.
Það er áreiðanlega hægt að fullyrða, að
Schweitzer leitaði langt yfir skammt er hann
tók þá ákvörðun að fara til Kongó til þess
að vinna að líknarstarfsemi og boða kristna
trú. í landi hans sjálfs, Þýzkalandi, var
nægur verkahringur fyrir hina tröllauknu
starfskrafta hans og nógir heiðingjar að
hoða kristni, þótt kristnir kölluðust. Strax á
stúdentsárum er hann svartsýnn á þróunina,
telur að menningunni sé að hraka. Orsak-
irnar séu þær að menn séu nú minni hug-
sjónamenn en áður. En hins vegar virðist
hann ekki gera sér Ijósa grein fyrir því,
hvers vegna eldur hugsjónanna fari dvín-
andi. Ekki örlar á því að hann hafi haft
liinn minnsta áhuga á hinni iirlagaríku bar-
áttu sósialista fyrir aukntt þjóðfélagslegu
réttlæti eða hættri efnalegri aðstöðu hinna
kúguðu stétta. Þó störfuðu á uppvaxtar- og
þroskaárum hans ótal eldheitir hugsjóna-
menn sem fórnuðu sér í þeirri baráttu og
fóru alls á mis, voru ofsóttir eigi síður en
píslarvottar kristninnar fyrr og síðar. Þó
skorti hann allra manna sízt hluttekning í
kjörum hinna fátæku og ofsóttu. Um þetta
munu trúarskoðanir hans og stéttarafstaða
hafa valdið mestu, þar sem hann vegna upp-
eldis síns og stéttarstöðu virðist ekki hafa
komizt í kynni við hina miklu eymd vinn-
andi stétta, né fundizt efnahagsörðugleikar
þeirra neitt aðalatriði. Trúarskoðanir hans
og lífsviðhorf voru þverstæð við lífsskoðun
flestra sósíalista. Svo mikið var djúpið að
þar hefur ekki getað komið nein samvinna
til mála. Þótt honum væri það fyllilega ljóst
að styrjöldin, sem frá sjónarmiði hans var
allra glæpa verst, var í aðsigi, datt honum
ekki í hug að vera heima í landi sínu og
berjast gegn því að glæpurinn væri fram-
inn, að gera uppreisn gegn þeim máttar-
völdum sem voru að steypa mannkyninu í
ógæfuna. Á því sviði var hann algerlega
neikvæður. Möglunarlaust leysti hann af
hendi herskyldu sína og galt yfirieitt keis-
aranum það sem keisarans var.
Og þegar hann kernur til Afríku vottar
ekki fyrir ]iví að hann hefji upp raust sína
gegn hinu skelfilega frantferði hinnar
frönsku nýlendustjómar og krefjist þess að
hún hæti ráð sitt. Hann krefst þess ekki
einu sinni að hún sjái honum fyrir rnann-
94