Tímarit Máls og menningar - 01.07.1957, Blaðsíða 24

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
ina. Ugglaust mun þessi eilífi flækingur og
losarabragur á heimilislífi foreldra hans
ekki hafa haft holl áhrif á sálarlíf barnsins,
enda mun börnum fyrir beztu að eiga sér
fastan samastað á æskuárum, og óreglu
Eugenes og ístöðuleysi, sem seinna kom
fram, má eflaust rekja að einhverju leyti
til bernskuáranna, ekki síður en þrá hans
eftir röð og reglu eða óbeit þá, sem hann
hafði alla jafna á brautarstöðvum, lestum
og gistihúsum.
í þann mund, sem Eugene 0’ Neill var
að alast upp var mikil reisn og glæsibragur
á allri leikstarfsemi þar í landi, og það var
því arðvænleg atvinnugrein að vera leikari.
Mikið þótti skorta á að menningarlíf
einnar borgar væri fullkomið, ef leikhús
vantaði, enda mátti svo heita að hver borg
með meira en 100 þúsund íbúa hefði eitt,
tvö eða jafnvel fleiri leikhús. Með bættum
samgöngum fjölgaði heimsóknum nafntog-
aðra leikara til hinna afskekktari byggðar-
laga, en um leið dró verulega úr starfsemi
bæjarleikfélaganna, unz þau hurfu smárn
saman í skugga frægra farleikara, eins og
t. d. Edwins Booth, bróður morðingja
Abrahams Lincolns, Mary Anderson, Mau-
rice og Georgiana Barrymore. Um og eftir
1880 fóru margir fremstu leikarar Evrópu
að venja komur sínar til Bandaríkjanna
eins og t. d. Sarah Bernhardt, Tommaso
Salvini, Henry Irving og Elenora Duse.
Það voru fleiri farandleikfélög í Banda-
ríkjunum frá 1880—1900 en nokkurn tíma
fyrr eða síðar, og leikurum fjölgaði frá
5000 upp í 15000 á einum áratug. Senni-
lega hefur menningarlíf Bandaríkjamanna
sjaldan staðið í jafnglæstum blóma, þegar
t. d. ekki var ótítt, að Hamlet væri sýndur
í mörgum borgum samtímis víðs vegar um
landið. En af er það, sem áður var. Holly-
wood hefur spillt svo fyrir framvindu þess-
arar göfugu listar og sljóvgað svo fegurðar-
skyn fjöldans, að stórborgir eins og t. d.
Chicago og Los Angeles með 5 milljón íbúa
hvor hafa ekki fleiri leikhús en smábær á
stærð við Reykjavík.
Áður en James O’ Neill klæddist gervi
greifans af Monte Kristó, var litið á hann
sem líklegasta eftirmann og arftaka Ed-
wins Booths. Þessi snjalli Shakespeareleik-
ari var líka þeirrar skoðunar sjálfur. Ein-
hvern tíma á leikárinu 1872, þegar þeir
Booth og James O’ Neill voru að leika í
Othello í McVicker’s-leikhúsinu í Chicago
og skiptust á aðalhlutverkum, þannig að
O’ Neill var Iago á meðan Booth var Ot-
hello og svo öfugt. Kvöld eitt er Booth stóð
að tjaldabaki og horfði á O’ Neill í hlut-
verki Márans, sneri hann sér að einum vini
sínum og mælti: „Þessi ungi maður leikur
þetta hlutverk miklu betur en ég hef nokk-
urn tíma gert.“ Það er bæði stórmannlegt
og göfugmannlegt að viðurkenna slíkt.
James O’ Neill lék aðalhlutverk í jafn-
óiíkum sjónleikjum og Málaferlin miklu,
Munaðarleysingjarnir tveir, David Garrick
og var meðal annars falið það vandasama
verk að túlka píslarasögu Krists og dauða
í helgileik, sem sýndur var í San Francisco,
en annars voru verk Shakcspeares aðalvið-
fangsefni hans þangað til 1883, að greifinn
af Monte Kristó kom á vettvang og ruddi
öllum leikhetjum Shakespeares út af sjón-
arsviðinu. Sjónleikurinn um greifann af
Monte Kristó naut ekki einungis mikillar
lýðhylli, eins og áður hefur verið minnzt á,
heldur margfaldaði hann líka svo tekjur
James O’ Neill, að þær námu allt að því 40
þúsund dollurum fyrsta árið. Þegar hann
fór að leggja fé sitt í ýmis fyrirtæki varð
það honum ekki einungis kappsmál heldur
einkennilega knýjandi þörf að miða árs-
tekjur sínar við þessa áðurgreindu upphæð
upp frá því. Sökum þess hversu auðveld-
lega hann gat hagnazt á sýningum á Monte
Kristó, á meðan önnur stærri og verðugri
verkefni voru látin sitja á hakanum, sá
102