Tímarit Máls og menningar - 01.07.1957, Qupperneq 60

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
hitt er ekki síður gleðitíðindi, er
Heine getur 100 árum eftir dauða
sinn orðið valdur að andlegu og vís-
indalegu samstaríi með þeim báðum
landshlutum Þýzkalands, sem nú eru
skildir í sundur. í lifanda lífi hefði
Heine ekki hafnað slíku hlutverki.
í Weimar ríkir ekki aðeins þokki
hins ósnortna sveitalífs, þar ríkir
einnig þýzk humanitas -— virðingin
fyrir því, sem er af mannsins heimi.
í húsi Goethes am Frauenplan eru
jarðneskar eignir þess manns, sem
kannski rís hæst í þróun okkar kyn-
stofns. Þarna er bókasafn hans, list-
munasafn, steinasafn, þarna rannsak-
aði hann liti og kristalla og dýrabein
og komst fyrir leyndardóma þróun-
arfræðinnar, og þar lauk hann við
„höfuðlífsverkið“, síðara bindi
Fásts, hið mikla drama hins hras-
andi og sigrandi manns, sem heldur
að lokum sínum hlut þrátt fyrir allt.
Vinnustofa Goethes er með sömu
ummerkjum og þegar hann skildi við
hinn 22. marz 1832. A vinnupúlti
hans er diskur með gula mold.
Nokkrum dögum fyrir dauða sinn
gekk hann út í garðinn og sótti þessa
mold á disk og setti hann á vinnu-
púltið fyrir framan sig. Hvers
vegna? Um það veit enginn. Kannski
vildi þessi margvísi öldungur, sem
alla ævi var svo brattstígur í upp-
heimum andans, minnast þess, að
hann væri af moldu fæddur. Og okk-
ur fulltrúum Heineráðstefnunnar var
það líka hollt að gleyma ekki jörð-
inni, sem við gengum á: hér ræddum
við af kappi hin margslungnu vanda-
mál klassískrar heimspeki Þýzka-
lands og inannhugsjón Heines, en
dag einn stóðum við 13 km frá
Weimar, fyrir utan veggi hinna
gömlu fangabúða í Buchenwald og
lásum einkunnarorðin, sem letruð
voru yfir hliðinu: Jedem das Seine
— hverjum er skammtað það sem
hann á skilið!
Nazistar Þýzkalands báru töluvert
skyn á að stilla leiktjöldum með
þýzka sögu að baksviði. Það réð því
áreiðanlega engin tilviljun, að þeir
reistu einhverjar elztu fangabúðir
sínar í Buchenwald, sjónhending frá
Weimar. Þeir höfðu ekki aðeins
skömm á Goethe og Schiller og þeim
mannræna lífsstíl, er þessir menn
höfðu tjáð, heldur var þeim hin
gamla stórfurstaborg sérstaklega
hvimleið vegna þess, að stjórnarskrá
Þýzkalands var samin þar eftir hrun
keisaraveldisins, 1919. Já, á árunum
1919—1933 var Þýzkaland oft kennt
við þessa borg og kallað Weimarlýð-
veldið. Hvergi gátu nazistarnir betur
vottað þýzkri hámenningu og þýzku
borgaralegu frjálslyndi virðingu sína
en með því að reisa fyrstu fangabúð-
irnar í námunda við Weimar. Þetta
var beinlínis fyndið, hámark nazískr-
ar gamansemi.
138