Tímarit Máls og menningar - 01.07.1957, Síða 88

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
ingur. Hann trúði ekki á kynþáttakenning-
una, og það hefði verið rangt ef hann hefði
sagzt vera gyðingatrúar. En þegar farið
var að ofsækja gyðinga, þegar ofheldið óð
uppi í Evrópu, kaus Chaplín að konta fram
í gervi gyðings og gerði hann að andslæðu
gyðingahatarans Hitlers.
Charlie gamli birtist í síðasla sinn sem
gyðingarakarinn. Chaplín var nú kominn
yfir fimmtugt. Hann átti orðið erfitt með
að koma fram í gervi þessa unga vannærða
manns sem hann hafði búið til meðan hann
var hjá Mack Sennett. Þegar í Nútímanum
voru ellimörkin greinileg, þrátt fyrir hár-
kollu og förðun.
Þessi síðasti „Charlie" var samt ef til
vill ekki eins áhrifaríkur og hin magn-
þrungna skopstæling á Hitler. Það vantaði
aðeins nokkra daga upp á að Chaplín væri
nákvæmlega jafngamall og fyrirmyndin. I
fréttamyndum hafði hann (eins og allir
aðrir) orðið nákunnugur andlitsdráttum
foringjans.
„Einræðisherrar eru hlægilegir. Það er
hlutverk mitt að koma fólki til að ltlæja
að þeim,“ sagði Chaplín, þegar hann tók
til við mynd sína. Og því verður ekki mót-
mælt að einræðisherrar eru einnig hlægi-
legir. Síðustu mánuði hernámsins sýndu
frönsk kvikmyndahús fréttamynd af því er
foringinn tók á móti Mússólíni, sem var
nýsloppinn úr fangelsi og var næsta líkur
lögregluþjóni í borgaralegum fötum. Hitler
tók linkulega í höndina á honum og sneri
sér síðan með viðbjóðinn uppmálaðan á
andlitinu að hinum frönsku áhorfendum,
sem veltust um að hlæja.
Fyrst einræðisherrarnir gátu verið hlægi-
legir í augum Frakka þegar kúgun þeirra
var komin á úrslitastig, er auðskilið að nær-
tækt var fyrir Chaplín að leggja áherzlu á
ltinar skoplegu hliðar þeirra, þegar ltonum
hugkvæmdist myndin 1938. í atriðunum,
þegar Napalóni og Hynkel hittast, notaði
hann að ráðnum hug, í fyrsta skipti í 15 ár,
gömltt lagkökurnar frá Mack Sennett-tíma-
bilinu og endurtók viljandi nokkur atriði
úr myndinni Kvikmyndagarpurinn (A Film
Johnnie). Jack Oakie lét sér nægja að leika
trúð sem Napalóni. En Napalóni var aðeins
aukahlutverk. Sem Hynkel var Chaplín oft
ógnþrunginn í öllu skopinu.
Frægasta atriðið í EinræSisherranum
sýndi Hynkel einan með stórt hnattlíkan í
einum salnum í höll sinni. Hann hringsólar
kringum hnattlíkanið og fer loks að leika
sér að því eins og knetti. Þessi ævintýra-
legi dans var svo fullkominn að formi að
hann stenzt samjöfnuð við frægustu snilld-
arverk Chaplíns á því sviði, eins og brauð-
dansinn í GullœSinu. En hér er skyggnzt
dýpra og fjallað um ntikilvægara efni en
nokkru sinni fyrr. Þegar hnötturinn spring-
ur að lokum eins og sápukúla klifrar ein-
ræðisherrann upp eftir gluggatjöldununt
af stjórnlausri heift eins og hræddur api.
Hin raunverulegu endalok Hitlers, þegar
hann var orðinn næstum vitstola af ósigri
síntim, voru ekki ýkja frábrugðin þesstim
spádónti. Hin skarpskyggna skopstæling á
leiðtoganum stóðst á slíkum stundum sam-
jöfnuð við mestu snilld Daumiers eða
Goya.
EinrœSisherrann var gersamlega laus við
allan þjóðrembing. Hynkel var aldrei lýst
sem nýjum persónugervingi „hins eilífa
Þýzkalands". Auk rakarans og Hönnu var
fulltrúi fólksins gamall þýzkur hermaðttr
og andfasisti, sem tók þátt í leynibarátt-
unni. hulltrúum Hitlersstjóniarinnar var
greinilega lýst sem vélbrúðum, sem Hynkel
stjórnaði. En lokaræðunni var beint til
þeirra með orðunum: Þið eruð menn en
ekki vélar.
Pauletta Goddard fékk hlutverk sem var
annað og meira en bakgrunnur fyrir leik
Chaplíns. I EinrœSisherranum var hún,
eins og í Nútímanum, kona, sem var í raun
166