Tímarit Máls og menningar - 01.07.1957, Síða 104

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
við. Og það má gjarnan vera „ljót“ saga í
augum meðalmennsku og hverskyns aftur-
halds, saga sem keinur við kaunin á okkur
öllum, jafnvel illa skrifuð saga og naumast
prenthæf — en framar öllu öðru: bók af
okkar tíma.
Elías Mar.
Grundvallarrit um íslenzka
fornminjafræði.
Kristján Eldjárn:
Kuml og haugfé
úr heiðnum sið á íslandi.
Bókaútgáfan Norðri.
etta er mikil bók og glæsileg og hefur
þegar hlotið æðstu viðurkenningu há-
skólans sem staðgott vísindarit.
Við Islendingar búum í undarlegu landi.
Hver einasta eyja og landspilda á þessari
jörð virðist numin af mönnum löngu fyrir
víkingaöld nema Suðurálfa (Antarctica),
enda eru þar fáir staðir byggilegir. Svo af-
skekkt eyja hefur ekki „fundizt" í sjálfu
Kyrrahafinu, að þar hafi ekki verið álit-
legar minjar mannavistar, þegar „landkönn-
uðir“ uppgötvuðu þær. Rúmlega 2000 míl-
ur undan strönd Chile liggur Páskaeyja,
örlítið eyland um 1100 mílur að frá næsta
byggðu móli, en fræg fyrir fágætar fom-
minjar. Hið mikla landfundaskeið í sögu
mannkynsins er síðari hluti steinaldar og
bronsöld; þá flæktust menn í landaleitir
yfir heimshöf og slógu tjöldum, hvar sem
óbyggður blettur fannst. Það er óhugsandi,
að menn hafi hvorki hrakið né siglt til Is-
lands á stein- og bronsaldarskeiði Norður-
og Vestur-Evrópu. Það er vitleysa að tala
um það, að þá hafi Evrópumenn ekki átt
baffær skip. Almennt er talið, að írar hafi
komizt út hingað á 8. öld, siglt yfir hafið
á svonefndum currökum. Ef það er rétt, þá
gátu írar siglt til íslands mörgum öldum
fyrr, því að um 800 er löngu liðið blóma-
skeið írskrar siglingasögu og skip þeirra
verri en áður. Þessum staðreyndum verður
ekki þokað og ekki heldur þeirri, að á ís-
landi hafa engar fomminjar fundizt, sem
ekki hafa getað borizt hingað eftir miðja
9. öld. En nýir fornleifafundir geta leitt
annað í Ijós. Sennilega eru íslendingar
slæmir fomfræðingar og skeytingarlitlir
fræðimenn, en við verðum að taka okkur á.
Islenzk fomminjafræði er ung að árum.
Það er fyrst í upphafi 19. aldar, að menn
taka hér að gefa jarðfundnum gripum gaum
og varðveita þá, eftir að hið konunglega
safn norrænna fomgripa var stofnað í Kaup-
mannahöfn 1807. „Fram til þess tíma hafði
ekki verið til nein stofnun, sem lét sér annt
um, að haldið væri til haga jarðfundnum
munum, og má nærri geta, að fyrir það hafa
þeir tortímzt unnvörpum“, segir Eldjárn í
formla. En hér heima á íslandi batnaði að-
staðan lítið til varðveizlu fornminja, fyrr
en Sigurður Guðmundsson málari stofnaði
Forngripasafnið í Reykjavík 1863. Næsti
áfangi í sögu fornminjarannsókna hér á
landi er stofnun Hins íslenzka fomleifafé-
lags 1879 og útgáfa árbóka þess. Þar er
margvíslegur fróðleikur saman kominn, sem
Eldjárn styðst við í riti sínu, en bók hans
er fyrsta sjálfstæða ritið, sem birzt hefur
um íslenzkar fornminjar. Það er því bæði
brautryðjendaverk og grundvallarrit í þess-
ari fræðigrein á landi voru, og því miður
verður sennilega langt að bíða þess, að það
verði úrelt, svo margir fundir hafi komið í
dagsljósið, að nýrrar bókar verði þörf.
Eldjárn notar orðið kuml sem heiti á
legstað heiðins manns, „hvort sem nokkur
haugur einkennir hann eða ekki“. Slík
kuml hafa fundizt einungis á 123 stöðum
á landinu, og er þó mjög óvíst um suma
fundarstaðina, en alls eru kumlin 246. Efni
bókarinnar er lýsing á þessum kumlum,
182